Treść zadania

Leszek Kołakowski
"Heraklit z Efezu" (ok. 540-480 p.n.e.)
(w tomie "O co pytają nas wielcy fiolozofowie" Seria I)


Nazywano Heraklita z Efezu płaczącym filozofem, zapewne dlatego,
że często ubolewał nad ludzką głupotą. Nazywali go też ciemnym, bo
w rzeczy samej styl miał, podobnie jaksybilijska wyrocznia, dwuznaczny i niejasny.
Fragmenty, jakie późniejsi cytowali z jego dzieła, są to często aforyzmy, apoftegmaty zwięzłe, niektóre z nich pamiętane i rozpoznawane powszechnie, jak maksyma
"wszystko płynie" (albo "wszystko jest w przepływie") czy też, że "nie możesz dwakroć wejść do tej samej rzeki".
Takie sentencje, przerosłe w przysłowia, przyczyniły się do utworzenia sylwetki filozofa jako głosiciela wiecznej przemiany,
wiecznej niestałości rzeczy. Tak, on głosił wieczną przemianę, ale z ważnymi ograniczeniami.Nie powiadał, jak jego późniejszy wyznawca Kratylos,
że nie możemy wejść do tej samej rzeki, skoro ona nas nieustannie opływa i że, skoro nic nie jest stałe, to nie należy zwykłą mową się posługiwać,
lecz tylko gestami, wiedza bowiem jest niemożliwa. Z oczywistego faktu, że wszystko się zmienia, chociaż w różnym tempie, nie wynika wcale, wedle Heraklita,
że rzeczy, jak je postrzegamy, są złudzeniem, bo chociaż, jak powiadał "złymi świadkami są oczy i uszy" (oczy jednak lepszymi niż uszy),
i chociaż Bóg tylko ma mądrość pełną, to jednak i nam, albo niektórym z nas wybrańcom, nie motłochowi akiś udział w mądrości jest dostępny. [...]
Ustawiczna przemiana, przechodzenie jednych jakości w inne, nie jest jednak chaosem, utrzymuje się w tej przemianie proporcja i równowaga.
We wszystkim dostrzegamy grę przeciwieństw, bez czego świat by w ruinę popadł. Są wśród nich takie proste, jak początek i koniec na kole,
każdy punkt koła może nim być. Są takie, które polegają na stopniowym przechodzeniu czegoś w swoje przeciwieństwo, jak zimno i ciepło.
Są takie, które wytwarzają napięcie, jak w strzelaniu z łuku. Widać też działanie przeciwieństw w tym, że te same rzeczy inaczej działają
w różnych stworzeniach: woda morska jest dobra dla ryby, ale zła dla człowieka itd. Domyślamy się, że inny sławny aforyzm "jedna i ta sama
jest droga w górę i w dół" także mówi o tym, że przciwieństwa jedno w drugie przechodzą.
O tym też najpewniej dowiadujemy się z powiedzenia, że wojna jest ojcem i królem wszystkiego; wojna oznacza tu, jak należy sądzić, ścieranie się w naturze
sił przeciwnych.


Wiele z tych Heraklitowych maksym wydać się może banałami, niektóre dlatego, że są właśnie tak w zwięzłości swojej znane i rozpoznawalne, inne dlatego, że, jak nam wolno sądzić, mówią coś całkiem oczywistego. Jednakże siła Heraklita nie polega tylko na retorycznej zręczności i udanych skrótach. Przekazał on następnym pokoleniom wiarę w ład świata, który może być utajony albo częściowo utajony (bo natura zwykła się ukrywać, a niewidoczna harmonia jest mocniejsza aniżeli widoczna), a którego sile wszystko jest w rzeczy poddane. Nie ma jeszcze słowa "prawa natury", ale jest Kosmos, a więc wszechświat uporządkowany, lecz w nieustającym ruchu i starciu przeciwieństw żyjący. Tego ładu żaden Bóg ani człowiek nie stworzył, był on odwiecznie i wiecznie będzie.



Wisława Szymborska
"W rzecze Heraklita"

W rzece Heraklita
ryba łowi ryby,
ryba ćwiartuje rybę ostrą rybą,
ryba buduje rybę, ryba mieszka
w rybie,
ryba ucieka z oblężonej ryby.

W rzece Heraklita
ryba kocha rybę, twoje oczy - powiada - lśnią jak ryby w niebie,
chcę płynąć razem z tobą do wspólnego morza,
o najpiękniejsza z ławicy.

W rzece Heraklita
ryba wymyśliła rybę nad rybami,
ryba klęka przed rybą, ryba śpiewa rybie,
prosi rybę o lżejsze pływanie.

W rzece Heraklita
ja ryba pojedyncza, ja ryba odrębna
(choćby od ryby drzewa i ryby kamienia)
pisuję w poszczególnych chwilach małe ryby
w łusce srebrnej tak krótko,
że może to ciemność w zakłopotaniu mruga?


Bardzo proszę o pomoc. Kompletnie nie wiem jak się do tego zabrać.. Z góry bardzo, bardzo dziękuje.