Treść zadania

Najlepsze rozwiązanie

• 

  0 0

  mala53 19.4.2010 (14:58)

  Klasyfikacja strukturalna (Typologia języków)
  
  Natomiast różne klasyfikacje strukturalne dzielą języki zależnie od pewnych cech struktury. Najczęściej stosowane kryteria to:
  Kryterium fonologiczno-fonetyczne
  
  * ze względu na liczbę fonemów:
  o języki bogate w fonemy (>50) – np. języki kaukaskie
  o języki średnio bogate w fonemy – np. większość języków europejskich
  o języki ubogie w fonemy (30% samogłosek) – np. j. francuski, niektóre języki polinezyjskie
  o języki spółgłoskowe (>70% spółgłosek) – np. większość języków kaukaskich
  * ze względu na prozodię
  o języki prozodyczne:
  + o niestałym akcencie – np. j. rosyjski, angielski
  + oparte na iloczasie – np. łacina
  + oparte na intonacji – np. j. chiński
  o języki nieprozodyczne:
  + o stałym akcencie inicjalnym – np. j. czeski, węgierski, chiński, mongolski
  + o stałym akcencie oksytonicznym – np. j. francuski, armeński
  + o stałym akcencie paroksytonicznym – np. j. włoski
  + o stałym akcencie proparoksytonicznym – np. j. macedoński
  
  Kryterium morfologiczne
  
  * języki izolujące – większość pojedynczych morfemów może być samodzielnymi wyrazami. Najbardziej typowym przykładem jest język chiński. Mniej typowym jest język angielski.
  * języki analityczne – stosunki gramatyczne wyrażają luźne morfemy w postaci form czasownika posiłkowego, przysłówków i przyimków. Przykładem może być język francuski.
  * języki aglutynacyjne – typowy wyraz to jeden morfem znaczeniowy i jeden lub więcej morfemów gramatycznych, z których każdy ma określoną pojedynczą funkcję, a ich wybór w niewielkim stopniu zależy od morfemu bazowego. Przykładem mogą być język turecki, węgierski, fiński, estoński. Mniej typowe języki aglutynacyjne to język japoński i esperanto. Wymarły język etruski też był aglutynacyjny.
  * języki fleksyjne (inaczej syntetyczne) – wyraz składa się zwykle z jednego morfemu znaczeniowego i jednego lub więcej morfemów gramatycznych, które bardzo często spełniają więcej niż jedną funkcje gramatyczną, i spełniają ją tylko przy pewnej grupie morfemów bazowych. Typowe przykłady to polski i łacina.
  * języki alternacyjne – w których funkcję gramatyczną spełniają alternacje samogłosek, czyli wymiany samogłosek zachodzące wewnątrz morfemu. Rdzeń spółgłoskowy pozostaje bez zmian. Typowym przykładem są tu języki semickie.
  * języki polisyntetyczne – w których elementy morfologiczne łączą w sobie liczne funkcje, a jednocześnie nie ma ściśle określonej kategorii części mowy. Rozmywa się różnica między wyrazem a zdaniem. Zaliczamy tu np. języki eskimo-aleuckie.
  
  Kryterium syntaktyczne – Wykładniki syntaktyczne
  
  * języki pozycyjne – decyduje szyk wyrazów, np. język angielski: Mark killed a lion vs. a lion killed Mark. W pewnych sytuacjach szyk decyduje o znaczeniu również w języku polskim: psy gonią koty vs. koty gonią psy. Języki pozycyjne są zazwyczaj izolujące.
  * języki przypadkowe – decyduje forma wyrazów określających, np. język polski: Marek zabił lwa lub lwa zabił Marek vs. lew zabił Marka. Języki przypadkowe są zazwyczaj fleksyjne bądź aglutynacyjne.
  * języki koncentryczne (inkorporujące) – decyduje forma wyrazu określanego, np. język odżibwe māpa enima u-wītekēmākenan – 'ten człowiek jego-żona' ('żona tego człowieka'), nen-tawēmā u-kī-ness-ā-n wāwāškēššu-wan 'mój brat on-zabić-ją sarna'. Podobne konstrukcje spotyka się czasem w języku polskim: dom zasłania drzewa lub drzewa zasłania dom vs. drzewa zasłaniają dom itp. Języki inkorporujące są zazwyczaj polisyntetyczne.
  
  Kryterium syntaktyczne – szyk wyrazów w zdaniu
  
  W większości języków istnieją zdania, które można podzielić na podmiot (S, od łac. subiectum, ang. Subject), orzeczenie (V, od łac. verbum, ang. Verb) i dopełnienie (O, od łac. obiectum, ang. Object), choć często typowe zdanie nie zawiera ich wszystkich, lub zawiera w formie złączonej, np. informacje o podmiocie mogą być zawarte w końcówce czasownika. Zwykle pewna kolejność tych 3 elementów w zdaniu jest dominująca. W językach pozycyjnych reguła ta jest przestrzegana bardzo ściśle, w językach fleksyjnych nie musi być tak rygorystyczna, ale i tak decyduje o budowie typowego zdania wypowiedzianego bez kładzenia nacisku na któryś z wyrazów. Np. w języku polskim naturalnym szykiem będzie Cezar zbudował most, podczas gdy w łacinie powiedzielibyśmy raczej Caesar pontem fecit czyli Cezar most zbudował. Polski jest więc językiem typu SVO (podmiot – orzeczenie – dopełnienie), zaś łacina reprezentuje typ SOV (podmiot – dopełnienie – orzeczenie).
  
  Okazuje się, że w językach świata spotykamy każdą z następujących 6 możliwych permutacji pozycji tych trzech istotnych elementów budowy zdania, przy czym w niewielu językach dopełnienie występuje przed podmiotem. Niezbyt często też orzeczenie występuje na początku zdania:
  
  * Podmiot Orzeczenie Dopełnienie (SVO) – jeden z dwóch najpopularniejszych szyków; m.in. polski, angielski, chiński,
  * Podmiot Dopełnienie Orzeczenie (SOV) – drugi najpopularniejszy szyk; m.in. łacina, japoński, koreański
  * Orzeczenie Podmiot Dopełnienie (VSO) – m.in. walijski, arabski
  * Orzeczenie Dopełnienie Podmiot (VOS) – m.in. malgaski,
  * Dopełnienie Orzeczenie Podmiot (OVS) – hixkaryana,
  * Dopełnienie Podmiot Orzeczenie (OSV) – apurinatilde.
  
  Istnieją języki, które przy analitycznych (wielowyrazowych) formach czasownika stosują inny szyk wyrazów niż przy formach syntetycznych (jednowyrazowych). Inny szyk może obowiązywać także w zdaniu głównym (nadrzędnym), inny w zdaniu podrzędnym. Tak zachowują się m.in. niemiecki ("Ich habe einen Fuchs im Wald gesehen" – *"Ja mam lisa w lesie widzianego", gdzie gesehen jest formą czasownika głównego), holenderski ("Hans vermoedde dat Jan Piet Marie zag leren zwemmen" – *"Hans podejrzewał, że Jan Piet Marie widział uczyć pływać"), walijski ("Mae'r gwirio sillafu wedi'i gwblhau" – *"Jest sprawdzanie pisowni po zakończyć"). W językach tego rodzaju typologia jest oparta na syntetycznych formach czasownika lub na pozycji słowa posiłkowego. Niemiecki jest zatem językiem typu SVO (podmiot znajduje zwykle się na pierwszym miejscu, a czasownik posiłkowy na drugim w typowym zdaniu głównym, np. "Ich habe einen Fuchs im Wald gesehen"), podobnie walijski jest językiem typu VSO, gdyż szyk orzeczenie – podmiot – dopełnienie obowiązuje w zdaniu głównym.
  
  Niemiecki i holenderski są też zaliczane do specjalnego typu języków, dla których charakterystyczny szyk V2, to znaczy takich języków, w których odmienna forma czasownika pojawia się w zdaniu zawsze na drugim miejscu.
  
  We wszystkich językach szyk morfemów ma znaczącą rolę. Nie zawsze jednak ma ją szyk wyrazów. Na przykład w języku polskim pary morfem tematu + morfem "końcówka rzeczownika" mogą poruszać się dość dowolnie w zdaniu, nie można tego jednak powiedzieć o którymś z tych morfemów z osobna.
  Strukturalne zróżnicowanie argumentów predykatów
  
  Inną znaną klasyfikacją typologiczną jest podział języków według stosunków morfosyntaktycznych – w najbardziej uproszczonej wersji na akuzatywne (zob. biernik) i ergatywne (zob. ergativus). Jeżeli język posiada przypadki, podział ten oparty na tym, czy podmiot w zdaniu nieprzechodnim używa tego samego przypadka, co podmiot w zdaniu przechodnim, czy też może tego, co dopełnienie. Jeżeli dany język nie posiada przypadków, ale ma ustalony szyk SVO lub OVS, zaliczenie do typu akuzatywnego lub ergatywnego jest możliwe poprzez porównanie tego szyku z szykiem zdania nieprzechodniego.
  
  Wiele języków wykazuje charakter mieszany, akuzatywno-ergatywny, np. ma ergatywną morfologię, ale akuzatywną składnię. Istnieją języki, zwane aktywnymi, w których niektóre czasowniki nieprzechodnie ("aktywne") wymagają podmiotu w takim przypadku, jak podmiot zdania przechodniego, a inne czasowniki nieprzechodnie ("statyczne") – w takim przypadku jak dopełnienie. Wreszcie są też języki, które ograniczają ergatywną składnię i morfologię do pewnych kontekstów (zjawisko to określa się terminem ergatywność rozszczepiona), zwykle do określonej osoby podmiotu lub dopełnienia, albo też do określonego czasu lub aspektu czasownika (np. język gruziński cechuje składnia ergatywna, jeżeli czasownik użyty jest w czasie przeszłym określanym jako aoryst, poza tym tylko niektóre czasowniki mają składnię ergatywną).
  
  Według bardziej rozbudowanej wersji wyróżnia się:
  
  * języki nominatywne – podmiot zdania z czasownikiem nieprzechodnim traktują tak samo jak podmiot zdania z czasownikiem przechodnim. Do tej grupy należą wszystkie języki indoeuropejskie, łącznie z językiem polskim.
  * języki ergatywne – podmiot zdania z czasownikiem nieprzechodnim traktują tak samo jak dopełnienie zdania z czasownikiem przechodnim. Do tej grupy należą np. język baskijski, język czeczeński i język dyirbal.
  * języki aktywne – mają dwie klasy rzeczowników: aktywne (najczęściej oznaczające obiekty ożywione) i nieaktywne. Podmiot zdania nieprzechodniego wyrażany jest jak podmiot w zdaniu przechodnim albo jak dopełnienie, w zależności od klasy do jakiej należy. Zalicza się tu język gruziński.
  * języki trójdzielne – traktują podmiot zdania nieprzechodniego inaczej niż tak podmiot jak i dopełnienie zdania przechodniego. Należy tu australijski język kalaw lagaw ya
  * pozostałe
  
  Ligi językowe
  
  Języki, genetycznie ze sobą niepowiązane, które wskutek wielowiekowego obcowania ze sobą upodobniły się do siebie pod względem strukturalnym (a nie tylko w aspekcie licznych zapożyczeń słownictwa), łączy się w w tzw. ligi językowe, np. liga bałkańska obejmująca m.in. bułgarski, rumuński, serbski, nowogrecki i albański, czy liga rokytnicka, obejmująca języki polski, litewski, ukraiński, białoruski, kaszubski.

  Dodawanie komentarzy zablokowane - Zgłoś nadużycie