Treść zadania

Text do przeczytania
l. Czesław Miłosz pisał, iż Pan Tadeusz jest W istocie poematem metafizycznym traktującym o równowadze
świata, gdzie Soplicowo jest ogrodem Pana Boga. Andrzej Wajda nie poszedł tym tropem, robiąc swój kolejny -
po dłuższej przerwie - film 0 polskim losie widzianym z perspektywy bardzo współczesnej.

2. Pierwsze sceny filmu nie zachwycają: przyjazd Tadeusza do Soplicowa, rozmowy przy kolacji, grzybobranic,
nawet wyprawa na niedźwiedzia - wygląda jak komiks z Mickiewicza. Potem zaczyna się jednak wielkie kino.
patrzymy na ekran jak zauroczeni, aż do końcowego poloneza, tego najbardziej polskiego tańca z tigurami.
Dialogi brzmią doskonale, zdjęcia Pawła Edelmana są piękne, muzyka Wojciecha Kilara jestjak zawsze wielka.
Aktorstwo, poza paroma wyjątkami, na wysokim poziomie.

3. I to jest zwycięstwo Andrzeja Wajdy, a przecież tak wielu przepowiadało mu klęskę, nie bezpodstawnie
zresztą. Jak wiadomo bowiem, uroda poematu Mickiewicza zaklęta jest w słowie - Pan Tadeusz składa się
z opisów wschodów i zachodów słońca. Czy można sfilmować niebo albo te pola, gdzie dzíęcielina pała?
Przecież byłby to kicz niemiłosiemy.

4. Na szczęście Wajda wiedział, że epopei nie da się wiernie przenieść na ekran, nie inscenizuje więc dwunastu
ksiąg, scena po scenie; film powstał według oryginalnego scenariusza napisanego na podstawie poematu
Mickiewicza. Jeden zabieg adaptacyjny ma tu szczególne znaczenie i jakkolwiek to brzmi zaskakująco -
u Wajdy inwokacja Litwo, ojczyzna moja... pojawia się na końcu, na początku jest natomiast epilog O tymze
dumac' na paryskim bruku... Juz w pierwszej scenie pojawia się sam Mickiewicz w paryskim saloniku: czyta
dzieło zasłuchanym gościom, w których rozpoznajemy bohaterów poematu. Wygnańcy z kraju szczęśliwości
którąw snach staje się Litwa, spotkali się u wieszczaiiy razem wspominać historię szlachecką z.1811
i 1812 we dwunastu księgach wierszem. Już do końca filmu Mickiewicz zostanie narratorem
i przewodnikiem po przeszłym świecie: czasem przemawia zza kadru, kiedy indziej pokazuje się na ekranie. by.
niczym wielki konferansjer, zapowiedzieć nową scenę.

5. Piotr Wereśniak (Kiler), kiedy został zatrudniony przez Wajdę do pisania dialogów, powiedział. że Pan
Tadeusz będzie filmem akcji, co wówczas bulwersowało. Jak się teraz okazuje, niektóre sceny a/<cyj'ne wypadły
imponująco, choćby zajazd, niemniej z Pana Tadeusza kina akcji zrobić się nie da. Bo w ogóle z akacją
w poemacie są pewne kłopoty. Miłosz stwierdził wręcz, ze akcja jest doczepíona: Akcja w moim przekonaniu
zostala doczepiona do poematu W sposób konwencjona/ny. Zajazd natomiasl jest p/'zedstawiony it' konwencji
baśniowej. Jest to ujęcie nie licujące z powagą bitwy, ironíczne, z przymrużeniem oka, które przypomina trochę
współczesne kreskówki.

6. Tytuł poematu sugerowałby, że głównym bohaterem będzie młody szlachcic Tadeusz, który romansuje
z dwiema paniami naraz, a potem szybko dorasta do obowiązków patriotycznych. Zobaczmy, ile wart jest ów
wątek romansowy u Mickiewicza, a co zrobił z nim Wajda. .

7. Zosia jest w pierwszych scenach poematu eteryczną zjawą, która pojawia się i znika, budząc W Tadeuszu
uśpione miłosne tęsknoty. Telimena to kobieta z krwi i kości, dobrze wiedząca, czego pragnie młodzieniec, który
przyjechał ze szkół do wujaszka na wieś. Tym bardziej, że o książkach czy malarstwie z nim rozmawiać nie
sposób - widać niewiele się w mieście nauczył. Wajda daje do zrozumienia, że spędzili razem noc - Tadeusz puka
do drzwi Tel_imeny, ona zaś łapczywie wciąga go do środka, jakby bała się, że może sięjeszcze wycofać.

8. Mamy tu zatem następującą sytuację emocjonalną: młodzieniec zawdzięcza inicjację erotyczna starszej.
doświadczonej kobiecie, a następnie zakochuje się wjej młodziutkiej wychowanicy Zosi. Dopiero teraz dostrzega
wiek Telimeny i trwałe ubytki wjej urodzie. jak chocby brak paru zębów oraz grubą warstwę pudru na twarzy.
Zaczyna się dręczyć vvyrzutami sumienia, pragnie uciekać za Niemen.

9. Na czym polegał problem z wątkiem romansowym w filmie? U Mickiewicza opisy kobiet są subiektywne.
widzimy je zwykle oczami zakochanych bohaterów. Kiedy na przykład Hrabia spostrzega z daleka Zosię
w sadzie, wydaje mu się, że to najprawdziwsza boginka w arkadyjskiej scenerii, zbliżywszy się. widzi pasterkę
z krwi i kości. Zauroczenie Tadeusza Telimeną wygląda trochę podobnie, niestety, tego kamerą nie da się
pokazać. Tym bardziej, ze Grażyna Szapołowska jest od początku do końca ponętną, dojrzałą kobieta. braków
W uzębieniu nie demonstruje, a i makijaż nosi staranny.



10. Niestety, młodzi _są papierowi i beznamiętni, recytują strofy o miłości, bo takie dostali kwestie t
wygloszenia. Michal Zebrowski pięknie wygląda w kostiumach, W mundurze ułańskim mógłby pozow:
Kossakowi, ale na tym właściwie poprzestaje. W ostatniej księdze stanowią z Zosią piękną parę, alejuż nie oni
głównymi postaciami tej historii. Ich tinalne szczęściejest tylko dopełnieniem sielanki.

1 1. Co się wtym filmie rzuca w oczy, to twarze szlachty - przerażające fizjonomie ozdobione licznymi bliznar
i nacięciami. Kiedy podczas dramatycznej sceny spowiedzi Jacka Soplicy przed Gerwazym kamera pokazuje i‹
W bliskich planach, można by odnieść wrazenie, iż jest to mrożąca krew W żyłach scena z horroru. Tak są zresz
opisani przez poetę: Gerwazy miał lysinę wielką, świecąca : daleka/ l naciętą od licznych kordów jak nasiek
Tak też prezentuje się Daniel Olbrychski, bardzo dobry W tej roli.

12. O ich czynach bohaterskich dużo można by mówic. Jacek Soplica był w młodości hulaką ł warchołem, prze
którym drzały okoliczne zaścianki. Zawiedziony w swej dumie, kiedy nie dostał panny, zabijajej ojca Stolnik
którego akurat oblegały wojska moskiewskie. Potem. ukryty w zakonnym kapturze, odpokutuje za grzech
tworząc prawzór ulubionego bohatera polskiej literatury - nawróconego grzesznika.

13. Jego antagonista jest niemal do końca konsekwentnie okrutny i mściwy. Dość zacytować słowa, kiedy
chwali się, z jakim poświęceniem mścił się na Sopliców rodzie: Dwóch zarąbalem w kłótni, dwóch na
pajecl}'nku,/Jednego podpalilem W drewnianym bztafvnku... A jeszcze można by mu wypomnieć, że
zaszlachtował bezbronnegojuż majora Płuta, tłumacząc. iż zrobił to pro publíce bono...

14. A przyjrzyjmy się bliżej zaściankowi - temu matecznikowi polskości. Już same nazwy budzą przerażenie:
Rzezikowo, C ięlycze, Rąbanki. l Wreszcie Dobrzyń, gdzie mieszka szlachta z dziada pradziada. Cóż to za galeria
barwnych, ale strasznych typów! Na przykład jeden z wielu Maćków, zwany Kropicíelem, który biega cały czas
z jaskiniową maczugą. Nic dziwnego, że Maciek numer jeden (świetna, ostatnia już niestety rola Jerzego
Bińczyckiego) odcina się zdecydowanie od towarzystwa rozpoczynającego radę wojenną, mówiąc
z politowaniem: Głupi ! Rada przemienia się 'szybko w zbiorową, chaotyczną paplaninę, aż nadto
przypominającą nam niektóre współczesne debaty. Można tu nawet znaleźć między wierszami wątek
lustracyjny, kiedy bracia szlachta ustalają, że skoro nadchodzi Napoleon i wolność, to przedtem z własnego
ojczystego domu trzeba wymieść śmiecíe. Wajda najwyraźniej pokazuje nasze swary, zresztą w wywiadzie dla
Polityki powiedział, że ta Rada przypomina mu nasz parlament.

15. Sam zajazd jest szczytem głupoty, pomijając, że niezgodny z prawem, to przecież obok stoi oddział
Moskali. który niechybnie na swój sposób pojedna kłócących się panów Polaków, co też następuje. Kto dał
znać Moskalom? W filmie donosi Asesor. podczas gdy u Mickiewicza mówi się, że mógł to być on. ale po-
dejrzewano też Jankiela lub Protazego.

16. Tak oto wygląda na ekranie Polaków portret wlasnjn' najpierw są straszni, dopiero potem wspaniali, ale też
śmieszni, bardzo fredrowscy, co w książce nie było az tak wyraźne. Sędzia Andrzeja Seweryna (największa
kreacja filmu) to jest postać wprost z Zeinsly, tu się wadzi o zamek, tam kłociłby się zapewne o mur graniczny.
Waląc się po udach wrzeszczy, że nigdy nie odda Horeszkom majątku, w którego posiadanie wszedł w bardzo
podejrzanych okolicznościach historycznych, za chwilę zaś, nastrojony patriotycznie przez Robaka, wypowiada
słynną kwestię: Szabel nam nie zabraknie, szlachta na koń wsiędzie/ .la z synowcem na czele 1' -jakoś to będzie.
Ta wiara, żejakoś to będzie, nie podobała się od początku krytykom narodowej epopei.

17. Ostatecznie bohaterowie zmieniają się, inni są na początku, inni na koncu filmu, kiedy zrobili już coś dla
ojczyzny i wszystko zmierza do nieuchronnego happy endu: konflikty zostają zażegnane, pary odpowiednio
dobrane i panuje podniosła atmosfera powszechnego bratania się.

18. Pan Tadeusz w potocznej świadomości funkcjonuje jako obowiązkowa lektura szkolna, zaś pierwsze wersy
Inwokacji zna chyba każdy, jeśli nie z oryginału. to z Latarnika. Przez dwa wieki księgi te były dla nas biblią
polskości. A

19. Dziś jesteśmy wreszcie we własnym domu, ale z polskością wciąż mamy kłopoty. Nazbyt często nie
podobamy się sobie samym. Filmowy Pan Tadeusz nie krzepi, Wajda pokazuje, że tacy byliśmy zawsze.
A mimo to film wmusza. Oglądałem Pana Tadeusza na specjalnym pokazie dla prasy, podczas którego działy
się rzeczy wprost nieslychane: wygłaszane przez aktorów kwestie przerywane były brawami, na koncu
wybuchła owacja, kiedy zaś zapaliły się światła, niektórzy wstydliwie ocierali łzy. Więc może na portrecie
sentymentalnych warchołów wciąż się rozpoznajemy - może tacy grzeszni i pokutujący za swe grzechy nadal
się sobie podobamy? I to nas urzeka w księgach i w filmie Wajdy?

20. Siedząc w kinie marny ponadto świadomość, że do wszystkich ostatnich zdarzeń przedstawionych w epopei
dochodzi jeszcze jedno - ze to ostatni już taki film polski, bo nic naprawdę wielkiego nie pozostało do
sfilmowania i nie wiadomo, czy w przyszłości zechce ktoś jeszcze zajmować się polskim losem, bo przecież
musimy biec do przodu i, prawdę mówiąc. wcale nie pora zaczynać poloneza, ale raczej go kończyć...

21. 1 o tym wszystkim dumając podczas premiery prasowej, wzruszaliśmy się patriotycznie. l ja tam byłem...


Pytania


Polecenia do tekstu
Przeczytaj uważnie recenzję Zdzisława Pietrasika i odpowiedz na poniższe pytania. Odpowiadaj
zwięźle, konkretnie, własnymi słowami. Udzielaj tylko tylu odpowiedzi, o ile jesteś proszony.

1. W 1. akapicie autor recenzji pisze, że Andrzej Wajda zinterpretował Pana Tadeusza inaczej niż Czesław
Miłosz. Na czym ta różnica polega?
..................................................................

2. W I -2 zdaniach wyjaśnij, jaką funkcję pełni w akapicie 2. słowo jednak.
............................................................................................................

3. Akapit 3. rozpoczyna się zdaniem: 1 to jest wielkie zwycięstwo Wajafif. Na podstawie akapitów 2. i 3. napisz,
czego to zdanie dotyczy i dlaczego sukces Wajdy został nazwany zwycięstwem.
[0-2 pkt.]

4. Na podstawie akapitu 4. wymień trzy role, w jakich w filmie pojawia się Adam Mickiewicz.
[0-3 pkt.]

5. Jaką funkcję w akapicie 5. pełni przytoczenie słów Czesława Miłosza?
a/ jest elementem polemiki; b/ stanowi argument potwierdzający tezę autora recenzji;
c/ prezentuje poglądy Miłosza
[0-1 pkt.]

6. Jaką funkcję wobec akapitów 7. - 10. pełni akapit 6. ?
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

[0-l pkt.]

7. W akapicie 6. autor użył czasownika w liczbie mnogiej. W jakim celu?
‹ . . . . . . ~ . . . . - . . . . . . - . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - . - . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - . . . . . . . . ‹ . . . . . . . . . . . . . . - . . . . . . . . . . . .
..
[0-l pkt.]

8. Na jaką różnicę między możliwościami sztuki filmowej a literaturą wskazuje autor w akapicie 9.?
. . . . . - - . . . . . . . . . . . . ¬ . . . - . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - . . . . . - . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - - . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - . . . . . . . . .
..
................................................................................................................... ...

9. Akapit 16. rozpoczyna się następujące: Tak oto wygląda na ekranie ,, Polaków portret własny są najpierw
straszni, dopiero potem wspaniali. Na podstawie akapitów 1 1. - 13. wyjaśnij sens tego stwierdzenia (w 2-3
zdaniach).
................................................................................................................ _ . ._

10. W akapicie 14. pojawia się wyrażenie matecznik polskości, a w akapicie 18. - biblia polskości. W 2-4
zdaniach wyj aśnij ich znaczenie.
. . . . . . . . . - . . . . . - - . . . . . - ‹ - - . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - . . . . . . . . - . . - . . . - . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - - . . . . . . . . - . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - . . . .
..
. . . . . . . . . - . . . . . . - . . . . . . - - . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - . . . . . . . - . . . . . . . - - . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ‹ - . . . - - . . . . . . . . . . . . . . - - . . . . . . . . . . .
..
' [0-2 pkt.]





11. Autor recenzji odnosi ekranizację Pana Tadeusza do problemów Polski współczesnej. Znajdź w akapicie 14. `
argumenty potwierdzające tę tezę. V
...................................................................................................................

12. Dlaczego według autora, filmowy Sędzia jest postacią fi'edrowską? Wyjaśnij w 1-2 zdaniach, odwołując się
do akapitu 16.
...................................................................................................................

13. Akapit 19. kończy się retorycznym pytaniem. 1 to nas urzeka w księgach iw filmie Wajdy? Co nas, zdaniem
recenzenta, urzeka?
....................................................................................

14. W akapicie 19. nagromadzono dużo wyrazów odnoszących się do kategorii czasu (np. nadal, wciąż). Jaką
funkcję pełnią one w tym akapicie?
[0-1 pkt.]

15. W jaki sposób autor recenzji uzasadnia w akapicie 20. stwierdzenie, że Pan Tadeusz Wajdy to ostatni już taki
film polskř?
. . z ~ . . . - . . . . . . . . . . . . . . - . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - - . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - . . . - . . . . . . . . - . . . . . . . . . . ~ . . . . . . . . . . .
.-
[0-2 pkt.]

16. Jaką funkcję pełni czasownik dumać w akapicie 21?
[0 lub 2 pkt.]

..........................................
17. Wybierz z całej recenzji cztery przykłady różnic między tekstem poematu Mickiewicza a filmem Wajdy.
................................................................................................................... .

18. W akapicie 5. wyrazy akcyjna i doczepione zostaly wyróżnione kursywą. Czy w obu przypadkach zabieg ten
zastosowany został w tej samej funkcji? Uzasadnij odpowiedź.
...................................................................................................................

19. Autor recenzji używa elementów języka potocznego. Znajdź w tekście trzy przykłady tego stylu.
...................................................................................................................

20. Które z poniższych zdań najlepiej oddaje ideę artykułu?
a/ Pan Tadeusz to film 0 współczesnej Polsce;
b/ Wajda mówi, że patrząc w przeszłość wyjaśnimy problemy współczesności;
c/ Wajda skrytykował polską szlachtę, obnażając jej główne wady. ' [0-1 pkt.]