Treść zadania

Zróżnicowanie rasowe, wyznaniowe i kulturowe ludności świata
Na świecie istnieje ogromne zróżnicowanie ludności pod względem rasowym, językowym, narodowościowym i religijnym. Wpływ mają na to: zróżnicowanie warunków środowiska przyrodniczego, odmienne losy historyczne, a także różny poziom cywilizacyjny regionów świata.
Wyróżnia się trzy rasy w obrębie populacji ludzkiej:
• biała (europeidalna),
• żółta (mongoloidalna),
• czarna (negroidalna).
Występuje również kilka ras pośrednich: mulaci (potomkowie przedstawiciela rasy czarnej i białej), metysi (potomkowie Indian i białych).
Zróżnicowanie rasowe przejawia się przede wszystkim w barwie skóry i włosów, budowie nosa, kształcie ust, oprawie oczu oraz we właściwościach krwi. Mimo wielu różnic wykazują oni takie same możliwości intelektualne.
Na świecie istnieje około 300 języków. Dzieli się je na rodziny, czyli zespoły wyróżnione według pochodzenia od jednego prajęzyka.
Do najbardziej rozpowszechnionych języków należą:: chiński, angielski, hindi, hiszpański, rosyjski, arabski i portugalski.
Ludność świata dzieli się także pod względem wyznawanej religii. Najwięcej jest przedstawicieli chrześcijaństwa (katolików i prawosławnych) oraz mahometan (islam), buddystów i hinduistów. Istnieją także prymitywne grupy ludności, które wyznają kult wielu własnych bogów.
Każdy naród ma swoją, charakterystyczną kulturę i, związany z nią, poziom rozwoju cywilizacyjnego. Kultura jest to zbiorowy materialny i duchowy dorobek ludzkości, wytworzony i zgromadzony w ciągu wieków przez kolejne pokolenia. Przejawia się ona m. in. w sztuce i zwyczajach. Współcześnie istnieje bardzo duże zróżnicowanie cywilizacyjne i kulturalne świata.

Zagadnienia demograficzne - zróżnicowanie ludności świata
Współcześnie kulę ziemską zamieszkuje ponad 6,5 mld ludzi.
Zróżnicowanie ludności świata jest widoczne na płaszczyźnie rasowej, wyznaniowej, językowej, narodowościowej i kulturowej.
Czynniki decydujące o liczbie ludności :
- przyrost naturalny
- migracje
- kataklizmy
Metody badania liczby ludności :
- spis powszechny, który może odbywać się co 5-10 lat
- rejestr ludności
- rachunek prawdopodobieństwa
Przestrzenne rozmieszczenie ludności na kuli ziemskiej :
- obszary bezludne - anekumena: tereny okołobiegunowe, pustynie, szczyty i grzbiety górskie
- obszary o ograniczonej obecności człowieka - paraekumena: stepy, tajga,
tundra
- obszary zasiedlone, silnie wykorzystywane gospodarczo - ekumena (definicje słownikowe)
Średnia gęstość zaludnienia na Ziemi: 43 osoby/km2
Azja - 111 os/ km2
Europa - 32 os/ km2
Afryka - 23 os/ km2
Ameryka Północna i Środkowa - 19 os/ km2
Ameryka Południowa - 18 os/ km2
Australia i Oceania - 3 os/ km2
Czynniki decydujące o różnej gęstości zaludnienia :
- przyrodnicze :
- żyzne gleby
- łatwy dostęp do wody
- łagodny klimat
- poza przyrodnicze
- polityczne
- ekonomiczne, np.: rozrastanie się dużych okręgów przemysłowych, związane z występowaniem bogactw naturalnych
- historyczne - do czasów współczesnych największą gęstością zaludnienia cechują się obszary, na których narodziły się cywilizacje starożytne

ODMIANY I RASY LUDZKIE :
Tab. 1 Rasy ludzkie i ich główne cechy.
Rasa biała
europeidalna
(rasa europejska i indyjska) żółta
mongoloidalna
(rasa azjatycka, amerykańska, polinezyjska) czarna
negroidalna
(rasa afrykańska, melanezyjska, australijska)
Cechy charakterystyczne jasna skóra, oczy i włosy
jasno zabarwione
(niekiedy ciemne), silne owłosienie ciała, cienkie usta skóra żółta
do czerwonej włącznie, ciemne oczy i włosy, skąpe owłosienie ciała, powieka górna pokryta fałdą mongolską skóra
ciemnobrunatna, czekoladowa, oczy ciemne, włosy ciemne i silnie skręcone
Rasy ludzkie (informacje szczegółowe):
- europejska: najjaśniejsza skóra, silny zarost i owłosienie ciała u
mężczyzn, włosy różnych rodzajów: od kręconych do prostych, duży
odsetek blondynów i osobników o jasnych oczach.
- azjatycka: skóra żółta; proste, grube włosy; twarz z profilu płaska -
bardzo często występuje tzw. fałda skórna (mongolska) bezpośrednia
przyczyna "skośnych" oczu.
- afrykańska: ciemnobrunatna często czarna skóra, słaby zarost i skąpe
owłosienie ciała u mężczyzn; wełniste włosy ; nos szeroki i spłaszczony; oczy bardzo ciemne i płytko osadzone; grube, często wywinięte wargi.
-australijska: skóra ciemnobrunatna; silny zarost twarzy u mężczyzn,
faliste włosy, szeroki nos o wydatnie zaznaczonej nasadzie, masywne zęby
oraz bardzo wydatne zgrubienia nadoczodołowe.
- amerykańska: skóra żółta lub brunatna, włosy czarne i proste.
-indyjska: ciemna skóra, europeidalne rysy twarzy, ciemne proste lub
faliste włosy, wysoki wzrost.
- melanezyjska: ciemna, często czarna skór; słabe owłosienie ciała; szeroki
spłaszczony nos; wełniste włosy; brak osobników o grupie krwi Rh-.
-polinezyjska: skóra jasnobrunatna, proste lub faliste włosy, na twarzy często występowanie fałdy mongolskiej
Mieszanie ras i odmian:
- Metysi: mieszańcy rasy europejskiej i amerykańskiej
- Mulaci: mieszańcy odmiany czarnej i białej
- Zambosi: mieszańcy odmiany czarnej i żółtej
W rezultacie przeprowadzonych badań stwierdzono, iż wszystkie odmiany stanowią jeden gatunek (Homo sapiens - człowiek myślący) i cechują się jednakowymi możliwościami rozwoju umysłowego i fizycznego.

RELIGIE ŚWIATA
Niezwykle ważnym aspektem zróżnicowania ludnościowego globu są różnice religijne i wyznaniowe. W najbardziej ogólnym podziale wyróżniamy ludzi wierzących i niewierzących (ateistów). Określenie ich liczbowych proporcji jest zadaniem niewykonalnym. Nie można także dokładnie ustalić liczby wyznawców poszczególnych wyznań.
Najwięcej wyznawców skupiają następujące religie:

CHRZEŚCIJAŃSTWO:
-religia wywodzoną od Jezusa z Nazaretu (Palestyna; dziś Izrael) jako jej twórcy,
-nazwa pochodzi imienia Chrystus (gr. pomazaniec[boży], mesjasz), wyrosło z judaizmu,
-zaliczane do religii Azji południowo-zachodniej,
-największa wspólnota religijna biorąc pod uwagę liczbę wyznawców i rozprzestrzenianie geograficzne,
-Chrześcijanie stanowią około 33% ludności świata,
-rozpowszechnione w 254 krajach (w tym w145 krajach jako religia większości), a w 18 jako religia państwowa,
-odłamy: anglikanizm w Wielkiej Brytanii, ortodoksyjne chrześcijaństwo w Grecji, wyznania ewangelicko --luterańskie w 6 państwach m.in. w Szwecji i Danii, oraz najliczniejszy rzymski katolicyzm w 9 państwach m.in. w Argentynie i Peru.
ISLAM:
-wyznawany i stworzony przez Mahometa na początku VII w. w Mekce,
-arab. Islam znaczy poddanie się poświęcenie się [bogu],
-Islam, należy do religii Azji południowo - zachodniej ,
-religia światowa,
-wyznawcy islamu - muzułmani stanowią drugą co do wielkości wspólnota religijna globu, stanowią ponad 17% ludności świata,
-Islam jest rozpowszechniony w 172 krajach, w tym jako religia większościowa w 38, a jako państwowa w 24, m.in. w Pakistanie, Bangladeszu, Iranie, Egipcie, Maroku, Arabii Saudyjskiej, Malezji, Turcji.
HINDUIZM:
-obejmuje różnorakie formy wiary i przejawy życia mieszkańców Indii, zespolonych ustrojem społeczno-kastowym, uznawanym przez nich za święty,
-trzecia pod względem wielkości religia światowa, wyznawana przez 13,5 % ludności świata,
-prawie 88% hindusów żyje w Republice Indii, gdzie stanowią większość ludności, w wyniku emigracji z Indii hinduizm występuje w 88 krajach, w tym jako religia większości w Nepalu (religia państwowa), oraz w księstwie Sikkim.
BUDDYZM:
-religia założona przez Sidhartę Gautamę (ok. 563-483 po Chrystusie) z Kapilawastu u podnóża Himalajów (obecnie Nepal),
-nazwa buddyzm pochodzi od jego honorowego tytułu Budda (sanskrycki oświecony),
-jedna z religii indyjskich,
-religia światowa,
-Buddyści stanowią 5,7% ludności świata (ponad 99% żyje w Azji)
KONFUCJANIZM:
-doktryna moralno-polityczna i szkoła religijno-filozoficzna wywodząca się od chińskiego filozofa i męża stanu,
-nazwa od zlatynizowanej formy jego imienia: Konfucjusz,
- rozpowszechniony jest głównie w Chinach.
JUDAIZM:
-jedna z najstarszych religii świata (od XIII w. p.n.e.),
-wyznawany przez Żydów (ok. 17 mln wyznawców),
-zaliczana do religii semickich,
-religia światowa (rozproszenie wyznawców),
-należy do religii Azji południowo-zachodniej.
JĘZYKI ŚWIATA
Ludność kuli ziemskiej wykazuje także zróżnicowanie pod względem językowym. Według szacunków na świecie jest około: 2-3 tyś. języków. 14 spośród nich jest tak powszechnych, że posługuje się nimi łącznie ponad 60% ludności świata. Są to :
- chiński - ok. 1,1 mld osób posługujących się tym językiem
- hindi i urdu - ok. 500 mln
- angielski - ok. 400 mln
- hiszpański - ok. 300 mln
- rosyjski - ok. 190 mln
- arabski - ok. 180 mln
- indonezyjski - ok. 180 mln
- portugalski - ok. 150 mln
- bengalski - ok. 120 mln
- japoński - ok. 120 mln
- niemiecki - ok. 100 mln
- francuski - ok. 100 mln
Na arenie międzynarodowej i w kontaktach międzyludzkich największe znaczenie ma język angielski. Powszechne jest jego użycie w wielu dziedzinach życia. Angielski to język światowego piśmiennictwa naukowego, handlu międzynarodowego, żeglugi, międzynarodowych zjazdów, kongresów, konferencji itp.
Język polski jest używany łącznie przez około 41 mln osób. Oprócz obywateli naszego kraju używa go Polonia poza granicami kraju w USA, Kanadzie, Brazylii, Australii, Niemczech, Francji, byłym ZSRR a także drobne grupy w wielu krajach.
Ludność, Populacja, Rasy ludzkie, Języki, Religia, Wyznanie
Pojęcie „ludność świata” odnosi się do ogółu ludzi zamieszkujących Ziemię. Warto wspomnieć, że terminów „ludność świata” i „populacja świata” używa się zamiennie. Współcześnie (dane GUS z 2004 roku) na świecie mieszka około 6 378 mln ludzi i notuje się stały wzrost tej liczby. Zwiększanie się liczby ludności świata ma miejsce praktycznie bez przerw od prehistorii. Zmieniała się jedynie intensywność tego wzrostu. Przyrost naturalny ludności świata w 2004 roku wyniósł według danych ONZ 13,5‰, szacunkowe dane CIA za 2006 rok mówią o przyroście rzędu 11,4‰.
Rozmieszczenie ludności świata
Rozmieszczenie ludności świata ma charakter nierównomierny i wykazuje zmienność czasową. Do najważniejszych na świecie obszarów koncentracji ludności zalicza się:
-wschodnią, południową i południowo-wschodnią Azję (m.in.: Chiny, Indie, Indonezja, Japonia, Bangladesz),
-Europę Zachodnią,
-północno-wschodnią część Stanów Zjednoczonych.
Największa liczba ludności wśród części świata charakteryzuje Azję (60,7% ogółu mieszkańców Ziemi). W Afryce zamieszkuje 13,6% ludności świata, w Europie 11,4%, w Ameryce Północnej 8%, w Ameryce Południowej 5,7%, w Australii i Oceanii 0,5%. Liczba ludności Polski stanowi 0,6% ogółu mieszkańców Ziemi (32 miejsce na świecie pod względem liczby ludności). W ciągu XX wieku zaznaczył się znaczny spadek procentowego udziału ludności Europy w ogóle mieszkańców świata a wzrósł udział Afryki, Ameryki Północnej oraz Ameryki Południowej. Nie zmienił się znacząco udział ludności Azji w ogóle mieszkańców Ziemi.
Tab. 1. Liczba ludności świata od roku 7 000 p.n.e.
ROK LUDNOŚĆ ŚWIATA w mln
7000 p.n.e. 10
4500 p.n.e. 20
2500 p.n.e. 40
1000 p.n.e. 80
początki naszej ery 160-250
900 320
1500 450
1700 600
1800 978
1900 1 650
1910 1 700
1920 1 789
1930 2 013
1940 2 240
1950 2 519
1960 3 021
1970 3 692
1980 4 435
1990 5 264
2000 6 071
2004 6 378
2006a 6 525
około 2012b 7 000
około 2026b 8 000
około 2043b 9 000
Tab. 2. Państwa świata o największej liczbie ludności w 2004 roku
Lp. NAZWA PAŃSTWA LICZBA LUDNOŚCI w mln
1 Chiny 1299
2 Indie 1081
3 USA 294 a
4 Indonezja 223
5 Brazylia 181
6 Pakistan 152
7 Rosja 144
8 Bangladesz 135
9 Nigeria 128
10 Japonia 128
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS
17 października 2006 liczba ludności USA przekroczyła 300 mln

Zróżnicowanie rasowe ludności świata (zróżnicowanie odmian ludzkich)
Ludność świata w zależności od miejsca zamieszkania różni się wieloma cechami związanymi z wyglądem. Do tych różnic należą na przykład: odcień skóry, kształt twarzy, rodzaj włosów itp. Na podstawie omawianych zróżnicowań powstało wiele typologii dotyczących ras (odmian) ludzkich. Za klasyczny podział uważa się wyróżnienie przez badaczy XVIII i XIX-wiecznych trzech ras (odmian) ludzkich:
-żółtej (mongoloidalnej),
-białej (europeidalnej),
-czarnej (negroidalnej).
W kolejnych, nowo powstających typologiach wyróżniano coraz więcej odmian, m.in. populacje, które stanowią skrzyżowanie podstawowych odmian ludzkich:
-Mulaci – potomkowie przedstawicieli odmian: białej i czarnej,
-Metysi – potomkowie przedstawicieli odmian: białej i żółtej,
-Zambosi – potomkowie przedstawicieli odmian: czarnej i żółtej.
Obecnie coraz częściej kwestionuje się potrzebę wyróżniania ras (odmian) ludzkich. Według najnowszych badań genetycznych, poszczególne odmiany ludzkie są bardziej zróżnicowane wewnętrznie niż w porównaniu do innych.
Zróżnicowanie językowe ludności świata
Występowanie największej liczby współcześnie używanych języków charakteryzuje Azję (33% z ogólnej liczby 6 912 istniejących obecnie na świecie języków) oraz Afrykę (30%). Języki, którymi mówi więcej niż 1 milion ludzi stanowią zaledwie 5% z ogólnej liczby wszystkich języków świata. Posługuje się nimi jednak około 94% ludności świata. Osiem występujących na świecie języków charakteryzuje się liczbą użytkowników większą niż 100 milionów osób. Języki świata sklasyfikowane są pod względem genetycznym w 94 rodziny językowe.
Tab. 3. Najważniejsze rodziny językowe świata
Lp. NAZWA
RODZINY LICZBA JĘZYKÓW UDZIAŁ UŻYTKOWNIKÓW JĘZYKÓW Z DANEJ RODZINY W OGÓLE LUDNOŚCI ŚWIATA
1 indoeuropejska 430 44,8%
2 sino-tybetańska (chińsko-tybetańska) 399 22,3%
3 nigro-kongijska 1 495 6,3%
4 afroazjatycka 353 5,9%
5 austronezyjska 1246 5,5%

Wyróżnionych zostało także 10 języków izolowanych, które nie wykazują pokrewieństwa z żadnym innym istniejącym współcześnie językiem. Zalicza się do nich m.in.: język japoński, język koreański, język baskijski (niekiedy wspomina się o jego pokrewieństwie z językami kaukaskimi). Grupy języków wyróżnione na podstawie innych kryteriów to między innymi:
-języki urzędowe – języki prawnie uznane za obowiązujące w danym kraju; zazwyczaj językiem urzędowym jest język dominującej grupy narodowościowej,
-języki oficjalne ONZ – należą do nich: angielski, chiński, rosyjski, francuski, hiszpański i arabski,
-języki ojczyste – językiem ojczystym jest pierwszy język opanowany przez człowieka w czasie jego życia,
-języki wymarłe – nie używane współcześnie zarówno w formie pisemnej jak i w ustnej m.in: etruski, gocki, staropruski,
-języki martwe – nie są obecnie wykorzystywane do porozumiewania się, jednak mogą funkcjonować w formie pisanej lub ustnej (na przykład jako język liturgiczny), co pozwala je odróżnić od języków wymarłych. Zalicza się do nich m.in.: łacinę i sanskryt,
-języki sztuczne – ich powstanie związane jest nie z ewolucją językową ale z różnymi celami, na przykład: chęcią ulepszenia komunikacji językowej, szyfrowaniem poufnych wiadomości lub jako eksperyment lingwistyczny. Najpopularniejszymi na świecie językami stworzonymi w celu używania ich przez ludzi są m.in: esperanto (którym posługuje się kilkaset tysięcy osób na świecie) czy Basic English (uproszczony do 850 słów język angielski).

Tab. 4. Najczęściej używane języki świata
Lp. NAZWA SZACUNKOWA LICZBA UŻYTKOWNIKÓW W MLN OBSZAR WYSTĘPOWANIA
1 chiński 1250 przede wszystkim wschodnia Azja i Azja Południowo-Wschodnia
2 angielski 508 używany na wyspach brytyjskich, w USA, Australii, Nowej Zelandii oraz dawnych koloniach angielskich
3 hiszpański 382 Hiszpania, większość państw w Ameryce Łacińskiej, Filipiny
4 hindi 301 głównie Indie
5 rosyjski 255 przede wszystkim obszar byłego ZSRR
6 arabski 246 Bliski Wschód, północna Afryka
7 bengalski 211 Bangladesz, Indie
8 portugalski 192 Brazylia, Portugalia, niektóre państwa afrykańskie
9 japoński 123 Japonia
10 niemiecki 123 przede wszystkim Niemcy, Austria i Szwajcaria
Zróżnicowanie wyznaniowe ludności świata
Struktura wyznaniowa ludności świata w 2003 roku przedstawiała się następująco:
-chrześcijanie (32,8% ogółu ludności świata, w tym 17,3% ogółu ludności świata stanowili katolicy, 5,8% protestanci, 3,4% prawosławni, 1,3% anglikanie itd.),
-muzułmanie (19,9%),
-hinduiści (13,3%),
-buddyści (5,9%),
-Sikowie (0,4%),
-Żydzi (0,2%),
-wyznawcy innych religii (12,6%),
-niewierzący (14,9%).
Należy dodać, że udział wyznawców buddyzmu (a także m.in. konfucjanizmu i taoizmu) w powyższym zestawieniu może być zaniżony, co jest spowodowane nieujawnianiem przez władze Chin rzeczywistej struktury wyznaniowej tego państwa.
Analiza najważniejszych, obserwowanych współcześnie prawidłowości dotyczących zagadnień związanych ze strukturą wyznaniową ludności świata, pozwala na sformułowanie następujących wniosków:
-najszybszy wzrost udziału wyznawców w ogóle ludności świata charakteryzuje islam,
-zauważalny jest stały wzrost udziału osób niewierzących w ogóle ludności (proces laicyzacji społeczeństw); zjawisko to jest szczególnie widoczne w państwach Europy Zachodniej,
-wyraźny jest systematyczny spadek liczby wyznawców religii plemiennych, stanowiących obecnie około 1,6% ogółu populacji świata; podstawowym czynnikiem mającym wpływ na opisaną tendencję jest ekspansja islamu i chrześcijaństwa,
-zauważalną tendencją jest znaczny wzrost liczby wyznawców tzw. nowych ruchów religijnych.
Struktura wyznaniowa poszczególnych części świata przedstawia się następująco:
-Afryka – chrześcijanie (48% ogółu ludności), muzułmanie (około 41%). Kilka procent ogółu ludności to wyznawcy religii plemiennych. Znaczący udział procentowy wierzących w Afryce stanowią wyznawcy tzw. religii afrochrześcijańskich, łączących elementy religii plemiennych i chrześcijaństwa, a także tzw. „czarnego islamu” zawierającego elementy islamu i religii plemiennych,
-Ameryka Południowa – chrześcijanie (około 90% ogółu ludności, w tym katolicy 85% ogółu ludności),
-Ameryka Północna – chrześcijanie (85% ogółu ludności; większość wśród nich stanowią protestanci – ponad 50% ogółu ludności, udział katolików w ogóle ludności wynosi około 25%). Pozostali to m.in.: Żydzi (2%), Muzułmanie (2%) i wyznawcy innych religii,
-Azja – hinduiści (około 22% ogółu ludności), muzułmanie (22%), buddyści (10%), chrześcijanie (około 9%), niewierzący (około 20%), żydzi (0,1%),
-Australia i Oceania – chrześcijanie (ponad 80%, w większości są to protestanci), wyznawcy religii plemiennych (około 0,4% ludności), niewierzący (12%),
-Europa – chrześcijanie (77% ogółu ludności), muzułmanie (4%), niewierzący (18%). Wśród chrześcijan przeważają katolicy (40% ogółu ludności Europy), 21% to prawosławni a około 15% protestanci (wraz z anglikanami). Największy udział osób niewierzących w ogóle ludności poszczególnych państw zaznacza się w Czechach (gdzie stanowią 45% ludności) i Holandii (35%).

. Rozmieszczenie przestrzenne głównych religii świata