Treść zadania

Zjawiska wulkaniczne polegają na wydobywaniu się z głębi Ziemi ciał
o wysokiej temperaturze. Są to materiały w trojakim stanie skupienia: ciekłe, stałe
i gazowe.
Magmę wypływającą na powierzchnię Ziemi nazywamy lawą. Skład chemiczny lawy jest podobny do składu magmy, z jakiej dana lawa pochodzi, lecz lawy tracą na powierzchni Ziemi gazy i pary , którymi magmy są przesycone. Najczęściej lawa wydobywa się przez krater , lecz zdarzają się także wybuchy szczelinowe, podczas których lawa przedostaje się przez długie pęknięcia skorupy skalnej. Lawy mogą mieć różny skład chemiczny tak jak magmy i w zależności od tego różnią się właściwościami fizycznymi. Gdy lawy mają dużą zawartość krzemionki (LAWY KWAŚNE Si Oz jest bezwodnikiem kwasu krzemowego) - są lekkie, mają dużą lepkość i wolno płyną. Lawy, które posiadają stosunkowo mało krzemionki , a więc związków żelaza i magnezu (LAWY ZASADOWE) - mają słabą lepkość, są płynne
i ciężkie. Znane są też lawy pośrednie. Od składu chemicznego law zależy temperatura ich krzepnięcia oraz gęstość. Różnica gęstości law wpływa na przebieg wybuchu wulkanicznego. Gdy lawa jest rzadka, zawarte w niej gazy uchodzą łatwo
i przebieg wulkanu odbywa się spokojnie. Gwałtowne eksplozje zachodzą wówczas, gdy gęsta, szybko krzepnąca lawa zatyka ujście krateru i tamuje odpływ gazów. Wzrasta wtedy prężność gazów , które wreszcie osiągają taką siłę ,że wyrzucają
w powietrze masy skalne zamykając drogę. Stałymi produktami wybuchu wulkanicznego są popioły i piaski wulkaniczne oraz materiały grubsze tzw. Lapille
i bomby wulkaniczne. Popiół wulkaniczny tworzą: rozpylona lawa , której cząsteczki zastygły w powietrzu lub też pył i skały rozdrobnione siłą eksplozji .Popiołu wulkanicznego jest nieraz tak dużo, że pokrywa on znaczne powierzchnie grubymi warstwami, a gdy w czasie wybuchu wieje wiatr może być przenoszony nawet na bardzo znaczne odległości. Bomby wulkaniczne są zakrzepłymi w powietrzu strzępami law. Zastygłe w czasie ruchu obrotowego, mają przeważnie kształt podłużny i nieco skręcony. Małe cząsteczki lawy o rozmiarach grochu lub orzecha nazwano Lapillami, drobne cząsteczki tworzą piasek wulkaniczny. Czasem wyrzucane zostają odłamy skalne o wielkich rozmiarach pochodzące ze ścian krateru. Np.: Wezuwiusz wyrzucał obłoki skalne o wadze dochodzącej do 60 ton. Gazy wydobywające się z wulkanów składają się głównie z pary wodnej H2O
z siarkowodoru H2S, chloru CL, dwutlenku siarki SOz, chlorowodoru HCL, dwutlenku węgla CO2, metanu CH4, wodoru H. Gazy łącznie z pyłem wulkanicznym tworzą nad wulkanem w czasie wybuchu jakby wysoki słup rozgałęziający się ku górze
w kształcie korony drzewa.
Wulkany mają na ogół kształty stożków. Na ich szczycie znajduję się krater połączony kominem z ogniskiem magmowym. Stożek powstaje z produktów wybuchu wulkanicznego , toteż jego kształt, stromości zboczy i wysokość zależą od rodzaju oraz ilości wyrzuconego materiału. Lawy zasadowe tworzą płaskie wulkany tarczowe, rozległe o bardzo słabo nachylonych zboczach. Kratery ich dochodzą do bardzo znacznych rozmiarów i w czasie, gdy wulkan jest czynny, wypełnione są płynną lawą tworząc tzw. ”jeziora ognia”. Tego rodzaju wulkany znajdują się na Wyspach Hawajskich od nich pochodzi nazwa typu hawajskiego dla wulkanów, których produktem wybuchu są lawy rzadkie, łatwo topliwe. Większość jednak czynnych dzisiaj wulkanów na lądach należy do typu wezuwiańskiego. Są to wulkany, które wyrzucają lawy gęste jednocześnie ze stałymi produktami wybuchu. Charakteryzują je smukłe stożki, tym wyższe, im grubszy materiał spada w pobliżu krateru i im bardziej długotrwałe są wybuchy. Wysokość wulkanów jest bardzo różna, niektóre nie są duże np.: wulkan Monte Noro koło Neapolu ma zaledwie130m n.p.m., Wezuwiusz ma 1277m n.p.m., lecz są takie, które przekraczają 5000m n.p.m. jak np. Popocatepetl w Meksyku 5452m n.p.m., Cotopaxi 5896m n.p.m. w Ekwadorze, Kilimandżaro 5895m n.p.m. w Afryce na pograniczu Tanzanii i Kenii. Najwyższym wulkanem w Europie jest Etna na Sycylii 3340 m n.p.m.
Przebieg wybuchu wulkanicznego zależy od tego czy magma będąca podstawą zjawiska wulkanicznego, zawiera dużo gazów, czy jest rzadka, czy gęsta czy gazy uchodzić mogą łatwo, czy też uchodzenie ich jest utrudnione. Im dłuższy okres spokoju poprzedza wybuch tym groźniejszy może być w skutkach. Zupełnie inaczej wybuchają wulkany typu hawajskiego. Wybuchy odbywają się spokojnie, polegają na podnoszeniu się w kraterze lawy, która gdy przepełni krater, szybko spływa po zboczach lub też wypływa kanałami znajdującymi się w zboczach wulkanu. Szybkość wybuchu tych rzadkich law wynosić może do 30 km. na godzinę Przeważnie jednak lawa nie przelewa się z krateru, lecz podnosi się i opada wewnątrz.
Wulkany powstały nie tylko dawniej, ale tworzą się i obecnie. Czynnych wulkanów jest obecnie na obszarach lądowych około 450. Większość z nich położona jest na wyspach lub też na kontynentach w niewielkiej odległości od wybrzeży. Najliczniej wulkany występują na wyspach i wybrzeżach Oceanu Spokojnego, ciągną się one wzdłuż wschodnich brzegów Azji od Alertów przez Kamczatkę, Wyspy Jońskie, Nową Zelandię aż do Antarktydy oraz wzdłuż zachodnich brzegów Ameryki od Alaski przez Meksyk. Liczne wulkany znajdują się na wyspach Archipelagu Sundajskiego, gdzie jest ich około 120, z czego 28 czynnych. W Europie czynne wulkany występują nad Morzem Śródziemnym. Są to Wezuwiusz, Etna, Stromboli, Santor oraz na Islandii najbardziej znany Hekla. Na Oceanie Atlantyckim wulkany ciągną się od Islandii przez Azory, Wyspy Kanaryjskie aż po Wyspę Św. Heleny. Wulkany występują przede wszystkim tam, gdzie jeszcze niedawno zachodziły ruchy skorupy ziemskiej, w miejscach tych jest rozluźniona spoistość mas skalnych, tworzą się pęknięcia, przez które magma łatwiej może się przedostać na powierzchnię Ziemi.
Na rozmaitych obszarach powierzchni Ziemi występują ślady dawnej działalności wulkanicznej. W Europie do najbardziej znanych należą wygasłe wulkany Owernii we Francji oraz w górach Eiffel nad Renem. Również i u nas możemy znaleźć zakrzepłe lawy np.: w Górach Świętokrzyskich w Pieninach w północno-zachodnich Beskidach , przede wszystkim w wielu miejscowościach w Sudetach. Góra Św. Anny leżąca na południe od Opola jest także pochodzenia wulkanicznego. W dawniejszych okresach geologicznych działalność wulkaniczna była bardziej ożywiona niż obecnie.