Treść zadania

Otóż cała, ale to cała dosłownie twórczość Konwickiego jest zdawaniem sprawy z doświadczenia człowieka, który przeżywał taki właśnie los, w tych a nie innych okolicznościach historycznych. Przy czym to zdawanie sprawy, ta opowieść o losie przebiega tutaj w stałym napięciu między dwiema sytuacjami, dwiema płaszczyznami czasoprzestrzennymi. Jedna rozgrywa się zawsze teraz, w łączności z aktualnym światem czytelników i widzów; w filmie „Ostatni dzień lata" było to „teraz 1958", w „Pamflecie na siebie" – „teraz 1995". Ale po przeciwległej stronie tej osi zawsze jest u Konwickiego płaszczyzna druga: przeszłość – wspominana, wyobrażana, konstruowana wciąż na nowo w rozmaitych wariantach.

Toczy się ona w mitycznej dolinie podwileńskiej, gdzie do owej wiosny 1945 roku przebiegało życie autora, co ma tutaj wielorakie znaczenie. To jest jungowska „kraina dzieciństwa", z której dorosły człowiek musi stale czerpać, żeby nie skostnieć, nie obumrzeć duchowo, a zarazem – to utracona skarbnica wskazówek i zasad, zamazany dekalog tamtego świata, którego bohater Konwickiego nie zdążył sobie przyswoić. Ojciec zmarł zbyt wcześnie, dziadkowie byli zajęci, nauczyciele mieli swoje zmartwienia, lektury przeczytane zostały po łebkach, ślady obecności Mickiewicza i Miłosza w wileńskich zaułkach i bibliotekach ledwie udało się zauważyć. A jednak to ta przeszłość, choć tak niejasna i nieodwracalnie niewykorzystana, stanowi jedyne dziedzictwo i zarazem zobowiązanie. Człowiek musi więc wciąż na nowo starać się odczytywać zagubiony szyfr, żeby zrozumieć ją możliwie najlepiej i w swojej współczesnej czasoprzestrzeni, gdzie toczy się teraz jego los, popełniać możliwie najmniej błędów.

Może najwyraźniejszy kształt ten zespół wskazówek przeszłości znajduje w wyobrażeniu, jakie o przyszłym powojennym świecie snuli w ostatnie wojenne przedwiośnie osiemnastoletni partyzanci. To był najważniejszy motyw debiutanckiej powieści „Rojsty", napisanej już w 1948, ale wydanej dopiero w odwilżowym 1956 roku. Motyw ten powracał potem u Konwickiego wielokrotnie, choćby we wspomnianym „Kompleksie Polski" (a może „polskim"): „Staram się przypomnieć sobie to nasze przedwiośnie pełne oczekiwań, pełne przeczuć, pełne nadziei. Powtarzam sobie w myślach to krótkie słowo »Polska« i wtedy jawi się we mnie jakaś rzewna podniosłość, coś jasnego, swobodnego, kojącego. Polska – ojczyzna wolności, Polska – matecznik tolerancji, Polska – wielki ogród bujnego indywidualizmu. Gdzie ludzie pozdrawiają się uśmiechem, gdzie policjant nosi różę zamiast pałki, gdzie powietrze składa się z tlenu i prawdy. Polska – wielki biały anioł pośrodku Europy". Prawda, jak to znowu dzisiaj brzmi?

Ten wydobywany z przeszłości kodeks miał swoje punkty stałe. Należały do nich nieodmiennie: podziw dla codziennej ludzkiej pracy (jego wzorcem są postaci dziadków Linsrumów z „Dziury w niebie"), urzeczenie tajemnicą kobiecości (w każdym utworze Konwickiego jest jedna piękna scena, wieńcząca wątek erotyczny, najpiękniejsza może – w finale „Nic albo nic"), szacunek dla innego (świetnie wyrażony w wątku przyjaźni trzech maturzystów – Polaka, Rusina i Niemca, którzy w rozgrywającym się wiosną 1939 roku świecie „Kroniki wypadków miłosnych" nie potrafiliby pewnie zrozumieć reguł paktu Ribbentrop-Mołotow). W innych punktach jednak kodeks ten ewoluował: np. w debiutanckich „Rojstach" młodzieńczy udział w walce o wolność wzbudzał wściekłość bohatera, który z gorliwością neofity odsłaniał niskie, naiwne tło poddawania się romantycznemu dyktatowi. Czterdzieści lat później, w „Lawie", było już inaczej: dojrzały bohater, ucieleśniany przez krążącego po Wilnie jak widmo Gustawa Holoubka, akceptował młodzieńczy bunt, potwierdzając tym samym wartość romantycznego dziedzictwa.

Przecież jednak to napięcie między teraźniejszością a przeszłością niekoniecznie układało się u Konwickiego w lokalną opowieść o polskich dylematach. Każdy człowiek musi mierzyć się z własnym dziedzictwem, konstruować wciąż na nowo dochodzący do niego z dzieciństwa przekaz. Dzięki oryginalnej, za każdym razem od nowa wymyślanej formie, powieści i filmy autora „Jak daleko stąd, jak blisko" mogą być równie inspirujące dla Polaka, jak dla Rosjanina, Szwajcarki czy Japonki.

Prawdę mówiąc przydałby się ciąg dalszy. Tadeusz Konwicki nieraz już żegnał się ze swoimi odbiorcami, ale bywał w tych pożegnaniach niekonsekwentny. Ta niekonsekwencja to dobry znak. Bardzo jestem ciekaw, jaki film nakręciłby siedemnaście lat po „Lawie", jaką powieść napisałby jedenaście lat po „Pamflecie na siebie"

1. wyjaśnij znaczenie kojąca świadomość i zamazany dialog.
2. na podstawie akapitu 3 sformułuj odpowiedz na pytanie zadane w 2 akapicie.
3. z akapitów 1 i 4 zacytuj po jednym zdaniu określającym charakter twórczości Konwickiego.
4. jaką funkcje pełni przeszłość wobec teraźniejszości w twórczości Konwickiego?
5. zinterpretuj metaforę polski jako " Wielkiego białego anioła środku europy" - akapit6.
6. wskaż 3 punkty stałe kodeksu przeszłości do którego odwołuje sie Konwicki, a następnie wyjaśnij różnicę między stosunkiem twórcy do owego kodeksu w Rojstach i w Lawie.
7. podaj 2 argumenty świadczące uniwersalności powieści i filmów Konwickiego.
8. Dlaczego spotkanie z dziełem stworzonym kilkanaście lat po ostatnich dokonaniach Konwickiego byłoby, zdaniem autora tekstu, ciekawe?
9. ułóż notatkę biograficzną o Konwickim. zawrzyj w niej i wyraźnie wyodrębnij 5 informacji oraz 2 opinie.