Treść zadania

Anatomia jest podstawą całej medycyny. Bez doskonałej znajomości anatomii człowieka (budowy ciała człowieka) nie jest możliwe udzielania pomocy lekarskiej choremu, nie jest możliwe poznanie choroby, jej prawidłowa diagnoza. Słowo 'anatomia' wywodzi się z greki, od słowa 'anatemnein' oznaczającego 'rozdzielać'. Poznawanie budowy ciała ludzkiego oparte jest przede wszystkim o sekcje, 'rozdzielanie' zwłok.
Anatomia jest bardzo obszerną dziedziną wiedzy, została podzielona na kolejne działy: anatomia opisowa, zajmująca się opisem narządów i układów, anatomia topograficzna, określająca położenie narządów w organizmie, oraz anatomia mikroskopowa, która bada mikroskopową (komórkową) budowę poszczególnych narządów organizmu.





układ szkieletowy ( szkielet )

Układ szkieletowy (Szkielet) zbudowany jest głównie z kości i chrząstki. Kościec człowieka składa się z przeszło 200 kości. Szkielet człowieka zgodnie z ogólnym podziałem jego ciała można podzielić na:
1) szkielet osiowy:
- czaszka
- kręgosłup
- klatka piersiowa
2) szkielet kończyn
- kości obręczy barkowej
- kości obręczy miednicowej
- kości kończyn.

Czaszka składa się z dwóch ściśle ze sobą połączonych części:
- mózgoczaszki - puszka kostna osłaniająca mózgowie. Puszkę kostną tworzą: kość czołowa, dwie kości ciemieniowe, dwie kości skroniowe, kość potyliczna, kość klinowa i kość sitowa.
- trzewioczaszki - składa się z licznych kości twarzowych. W jej skład wchodzą parzyste kości: szczęki górnej, jarzmowe, łzowe, nosowe, podniebienne i małżowiny nosowe dolne oraz nieparzyste kości: szczęka dolna (jedyna ruchoma kość twarzy) i lemiesz.

Kręgosłup utworzony jest z 33 lub 34 kości zwanych kręgami. Jest on osią główną całego ciała. W poszczególnych kręgach wyodrębnić można dwie zasadnicze części:
- przednią - trzon
- tylną - łuk kręgu
Połączenie łuku i kręgu tworzy otwór kręgowy. Z przylegających do siebie otworów kręgowych powstaje kanał kręgowy dla rdzenia kręgowego, który w obrębie czaszki przechodzi w rdzeń przedłużony.

Kręgosłup dzieli się na następujące odcinki:
- odcinek szyjny, składa się z 7 ruchomych kręgów szyjnych
- odcinek piersiowy, złożony z 12 ruchomych kręgów piersiowych
- odcinek lędźwiowy, złożony z 5 ruchomych kręgów lędźwiowych
- odcinek krzyżowy, złożony z 5 zrośniętych ze sobą kręgów w kość krzyżową, która łączy się z kośćmi miednicznymi i zamyka od tyłu jamę miedniczną.
- odcinek guziczny (ogonowy), 4-5 kręgów zrośniętych w pojedynczą kość ogonową (guziczną). U człowieka ma postać szczątkową.

Klatka piersiowa składa się z:
- żeber - 12 par: 7 pierwszych par żeber, bezpośrednio połączonych z mostkiem (swoimi chrząstkami) określa się żebrami prawdziwymi; 5 par żeber dolnych nazwane są rzekomymi; ostatnie dwie pary żeber rzekomych to żebra wolne (nie mają łączności z pozostałymi żebrami i są znacznie krótsze)
- mostka - zamykającego klatkę piersiową od przodu. Jest płaską, nieparzystą kością. Odróżniamy w nim trzy odcinki: rękojeść, trzon, wyrostek mieczykowaty.
- części piersiowej kręgosłupa - 12 kręgów piersiowych

Obręcz barkowa. Szkielet obręczy barkowej składa się z:
- łopatki - kość płaska w kształcie trójkąta
- obojczyka - kość długa, wygięta w kształcie litery s. składa się z trzonu i końca mostkowego oraz barkowego.

Obręcz miednicowa. Szkielet obręczy miednicowej stanowi kość miedniczna, która składa się z trzech kości ( u człowieka dorosłego zrośnięte w jedną całość): biodrowej, kulszowej i łonowej.

Kości kończyn górnych za pośrednictwem łopatki i obojczyka łączą się z kośćmi tułowia. Kościec kończyny górnej składa się z kości ramiennej, 2 kości przedramienia, (łokciowa i promieniowa), oraz kości ręki: 8 kości nadgarstka, 5 kości śródręcza, kości palców (składających się z 14 paliczków).

Kości kończyn dolnych. Kościec kończyny dolnej zbudowany jest z: pojedynczej kości udowej, dwóch kości podudzia (piszczelowa i strzałkowa), 7 kości stępu, 5 kości śródstopia i kości pięciu palców (14 paliczków).






Układ nerwowy

Układ nerwowy człowieka anatomicznie dzielimy na:
1) układ ośrodkowy, obejmujący:
- mózgowie, zawarte w jamie czaszki
- rdzeń kręgowy, biegnący przez kanał kręgowy
2) układ obwodowy, należą do niego:
- nerwy mózgowe (czaszkowe)
- nerwy rdzeniowe.

Rozpatrując działanie układu nerwowego, rozróżniamy w nim część odbierającą i reagującą na bodźce dochodzące z zewnątrz organizmu (wywołującą w większości zależne od woli reakcje organizmu) oraz część, która odbiera i reaguje na podniety pochodzenia wewnątrzorganicznego, (w zasadzie odbywa się to bez udziału woli). Stąd czynnościowo układ nerwowy dzieli się na:
1) układ somatyczny
2) układ autonomiczny (wegetatywny)

Układ ośrodkowy

Układ ośrodkowy stanowi centralny układ nerwowy. Rozmieszczony jest w jamie czaszki i kanale kręgowym. Układ ten składa się z mózgowia oraz rdzenia kręgowego.

Mózgowie

Mózgowie człowieka waży ok. 1375 g, co stanowi ok. 1/42 wagi całego ciała. Owe najważniejsze skupienie tkanki nerwowej zbudowane jest z istoty szarej (stanowi część obwodową mózgowia, to jest ok. 80 % masy całego mózgu) i białej (pod istotą szarą). Istota szara mózgu zbudowana jest z komórek nerwowych, istota biała z włókien nerwowych. Z istoty szarej zbudowana jest kora mózgowa - siedlisko świadomości człowieka, której powierzchnia wynosi 2200cm2.

Mózgowie dzieli się na:
- Kresomózgowie, zbudowane z dwóch półkul mózgowych. Każda półkula dzieli się na płaty odgraniczone od siebie bruzdami. Wyróżniamy płaty: czołowy, ciemieniowy, skroniowy (zawiera ośrodek słuchu, smaku i powonienia), potyliczny (siedlisko ośrodka wrażeń wzrokowych).
- Międzymózgowie, obejmuje wzgórze (główny ośrodek podkorowy czucia) oraz podwzgórze. Podwzgórze połączone jest drogami nerwowymi z korą mózgową oraz ze wszystkimi obszarami organizmu. Cechą charakterystyczną podwzgórza jest to, iż kontroluje i koordynuje ono działalność wewnątrzwydzielniczą przedniego płata przysadki mózgowej, odbiera i przekazuje bodźce drogą krwi i płynów ustrojowych, a także wykazuje czynności neurowydzielnicze (produkuje oksytocynę i wazopresynę).
- Śródmózgowie, obejmuje tzw. konary mózgu oraz pokrywę śródmózgowia. Śródmózgowie łączy międzymózgowie z mostem i móżdżkiem. Mieszczą się w nim podkorowe ośrodki wzroku i słuchu.
- Móżdżek, położony jest w dole czaszki, pod płatami potylicznymi mózgu. Składa się on z dwóch półkul i części środkowej –robaka. Przekrój podłużny przez robaka móżdżku daje charakterystyczny obraz tzw. drzewo życia. Zewnętrzną część móżdżku pokrywa istota szara (kora móżdżku). W skład móżdżku wchodzi również most Varola. Tworzą go głównie włókna nerwowe (łączą rdzeń z mózgiem i ośrodkami podkorowymi, a także innymi częściami układu nerwowego) i jądra nerwów czaszkowych. Łączy on śródmózgowie i korę mózgową z móżdżkiem i rdzeniem przedłużonym. Móżdżek sprawuje kontrole nad mięśniami szkieletowymi i odpowiada za koordynację ruchową.
- Rdzeń przedłużony, to najniżej położony odcinek mózgowia. Stanowi on przedłużenie rdzenia kręgowego. W rdzeniu przedłużonym skupionych jest wiele ośrodków nerwowych odpowiedzialnych za funkcje odruchowe. Tak więc stanowi on centralę układu wegetatywnego (kierującego pracą narządów wewnętrznych) oraz czynności odruchowych tj. oddychanie, połykanie, ssanie, kaszel, kichanie, mruganie itp.

Rdzeń kręgowy

Rdzeń kręgowy znajduje się w kanale kręgowym i osłonięty jest oponami rdzeniowymi. Ciągnie się od rdzenia przedłużonego, a kończy (przechodzi w nić końcową) na poziomie II kręgu lędźwiowego. Istota szara położona jest tu wewnętrznie w stosunku do istoty białej (odwrotnie niż w mózgu). Substancja szara na przekroju poprzecznym ma kształt litery H. Ciągnie się ona na całej długości rdzenia w postaci dwóch słupów przednich i tylnich. W słupach przednich rozmieszczone są komórki neuronów ruchowych, w tylnich- komórki neuronów czuciowych. Od rdzenia kręgowego odchodzi 31 par nerwów zawierających somatyczne włókna czuciowe, ruchowe i włókna wegetatywne. Nerwy te przechodzą przez otwory międzykręgowe. Rdzeń kręgowy przewodzi impulsy nerwowe z mózgu i do mózgu. Łączy więc centralne odcinki układu nerwowego w niemal całym organizmie.

Opony mózgowo-rdzeniowe

Mózgowie i rdzeń kręgowy okrywają trzy błony łącznotkankowe noszące nazwę opon mózgowo rdzeniowych. Najbardziej zewnętrznie położona jest opona twarda stanowiąc okostną jamy czaszki i rdzenia kręgowego. Oponę twardą cechuje duża wrażliwość na ból. Pod oponą twardą leży opona pajęczynówkowa.

Mózg i rdzeń pokrywa bezpośrednio, bogato unaczyniona, opona miękka (naczyniowa). Wyrostki (ząbki) opony miękkiej zrastają się z oponą pajęczynówkową i oponą twarda tworząc więzadło ząbkowane. Dzięki temu rdzeń kręgowy chroniony jest przed wstrząsami i urazami, gdyż zawieszony na więzadle i korzeniach rdzeniowych pływa w płynie mózgowo rdzeniowym.

Płyn mózgowo - rdzeniowy wypełnia przestrzeń pomiędzy pajęczynówką a oponą miękką. Płyn ten jest bezbarwny i przejrzysty. W jego skład wchodzi woda, glukoza, białko i sole mineralne. Rola płynu mózgowo-rdzeniowego polega na równomiernym rozkładzie ciśnienia w jamie czaszki, a także chroni on mózgowie i rdzeń kręgowy przed urazami mechanicznymi.

Układ obwodowy

Obwodowy układ nerwowy tworzą parzyste nerwy mózgowe i rdzeniowe, wiążące poszczególne receptory i efektory z mózgiem i rdzeniem, oraz zwoje mózgowe położone w pobliżu mózgu i rdzenia.

Nerwy mózgowe

Nerwy mózgowe (czaszkowe), występują w liczbie 12 par nerwów. Są to:
- nerwy wyłącznie czuciowe: nn. węchowe, n. wzrokowy, n. słuchu i równowagi
- nerwy wyłącznie ruchowe, odśrodkowe: n. okoruchowy, n. bloczkowy, n. odwodzący, n. dodatkowy, n. podjęzykowy
- nerwy mieszane: n. trójdzielny, n. twarzowy, n. językowo-gardłowy, n. błędny

Nerwy rdzeniowe

Nerwy rdzeniowe odchodzą od rdzenia dwoma korzeniami. Przednim –ruchowym i tylnym –czuciowym. Korzenie łączą się we wspólny pień, który ponownie rozdziela się na trzy gałęzie: grzbietową unerwiającą skórę i mięśnie grzbietu, brzuszną unerwiającą skórę i mięśnie brzucha, i autonomiczną obsługująca trzewia. Każda gałęzi zawiera włókna czuciowe i ruchowe.

Zwoje mózgowe

Zwoje mózgowe utworzone są przez komórki neuronów czuciowych a położone w pobliżu mózgu i rdzenia.

Układ autonomiczny

Układ autonomiczny (wegetatywny) unerwia głównie narządy wewnętrzne (trzewia). Zapewnia on prawidłowy przebieg najistotniejszych czynności życiowych organizmu tj. m.in. bicie serca, oddychanie, trawienie.

Układ nerwowy autonomiczny składa się z dwóch części uzupełniających się wzajemnie, a jednocześnie działających na siebie antagonistycznie.
-układ współczulny (sympatyczny)
Ośrodki części współczulnej znajdują się w istocie szarej rdzenia kręgowego w części piersiowej i lędźwiowej. Ośrodki rdzeniowe łączą się ze zwojami współczulnymi tworząc parzysty pień współczulny (równolegle po obu stronach kręgosłupa). Włókna układu współczulnego unerwiają wszystkie narządy wewnętrzne, naczynia krwionośne i gruczoły potowe oraz działają przeciwnie do układu przywspółczulnego. Powodują m.in. rozszerzenie źrenic, przyspieszenie akcji serca, zmniejszenie wydzielania gruczołów, zahamowanie perystaltyki jelit.
-układ przywspółczulny (parasympatyczny)
Ośrodki przywspółczulne rozmieszczone są w mózgowiu, rdzeniu przedłużonym i krzyżowej części rdzenia kręgowego. Zwoje układu przywspółczulnego umiejscowione są w pobliżu lub w ścianach unerwianych narządów. Włókna przywspółczulne wychodzące z pnia mózgu dołączają się do nerwów mózgowych :okoruchowych, twarzowym, językowo-gardłowym, błędnym. Unerwiają one mięśnie zwężające źrenicę, akomodacji oka, gruczołu łzowe, śluzowe i ślinianki. Nerw błędny (powodujący zwolnienie akcji serca, zwężenie oskrzeli, wzmaga ruch robaczkowe jelit i wydzielania gruczołów jamy brzusznej) zawiera stosunkowo najwięcej włókien przywspółczulnych. Włókna przywspółczulne części krzyżowej rdzenia, unerwiają część okrężnicy i pęcherz moczowy oraz narządy płciowe (pobudzająco).






Układ oddechowy

Oddychanie jest procesem wymiany gazowej, który polega na dostarczaniu organizmowi tlenu i wydalaniu nadmiaru dwutlenku węgla. Proces ten, umożliwiają krwinki czerwone dzięki zawartej w nich hemoglobinie, i obejmuje on następujące fazy: oddychanie zewnętrzne oraz oddychanie wewnętrzne.

Doprowadzenie tlenu do płuc odbywa się dzięki specjalnie przystosowanym do tej czynności narządom, które tworzą układ oddechowy.

Układ oddechowy składa się z:
- dróg doprowadzających powietrze: nos, gardło, krtań, tchawica, oskrzela
- właściwego narządu oddechowego: płuca
- narządów pomocniczych: mięśnie międzyżebrowe, przepona

Rola dróg oddechowych opiera się na czynnym wprowadzaniu powietrza do płuc.

W pierwszym odcinku układu oddechowego jamach nosowych powietrze wdechowe zostaje oczyszczone, nawilżone i ogrzane. Na tym odcinku, wdychane powietrze zostawia około 50 % zanieczyszczeń pyłowych. Pierwszy filtr stanowią włoski rosnące na początku otworów nosowych. Dalszemu oczyszczaniu się wdychanego powietrza sprzyja kręty przebieg przewodów nosowych z wilgotną powierzchnią śluzówki. Suche powietrze zostaje tu oczyszczone nawilgocone i odpowiednio nagrzane - w razie zbyt niskiej temperatury.

Płuca stanowią właściwy narząd procesu oddychania. Płuco prawe składa się z trzech płatów, płuco lewe z dwóch płatów. Przypuszczalnie budowa taka jest wynikiem położenia serca (przesuniętego ku lewej stronie klatki piersiowej). Płuca pokrywa opłucna czyli cienka błona surowicza która przechodząc w sposób ciągły na ściany klatki piersiowej tworzy wąską szczelinę tzw. jamę opłucnową. Miąższ płuc zbudowany jest z licznych pęcherzyków (ok. 750 mln) mikroskopijnej wielkości, wysłanych cieniutkim nabłonkiem pod którym znajduje się gęsta siatka włosowatych naczyń krwionośnych. Swobodną wymianę gazową pomiędzy krwią a tlenem powietrza doprowadzanego do płuc zapewnia cienkość nabłonka i ścian naczyń włosowatych.




Układ pokarmowy


Jama ustna

Jama ustna to początkowy odcinek przewodu pokarmowego. Od początku ograniczona wargami, po bokach policzkami z tyłu brzegiem podniebienia miękkiego od dołu język i okolica podjęzykowa. Jej zadaniem jest wstępne przygotowania pokarmu do dalszych procesów trawienia. Polega ono przede wszystkim na rozdrobnieniu pokarmu oraz wymieszaniu go ze śliną.

W jamie ustnej znajdują się gruczoły ślinowe:
- trzy duże: ślinianki przyuszne, ślinianki podszczękowe, ślinianki podjęzykowe,
- i liczne małe rozsiane w jamie ustnej.

Zęby miażdżące pokarm ułożone są w łuk zębowy górny i dolny. Dorosły człowiek ma 32 zęby stałe.

Zęby mleczne wyrzynają się ok. 6 miesiąca życia do około 30 miesiąca. Zębów mlecznych jest 20.

Zęby stałe: jako pierwsze wyrastają zęby trzonowe - w 6 roku życia, kolejne pojawiają się 2 przednie siekacze - ok. 7/8 r.ż.. Ostatnie zęby stałe wyrastają pomiędzy 20 a 24 r.ż.

Gardło

Gardło jest odcinkiem wspólnym dla drogi pokarmowej i oddechowej. Leży bezpośrednio za jamą ustną. Zbudowane jest z mięśniówki oraz błony śluzowej. Od przodu łączy się z jamą nosową i krtanią.

Przełyk

Przełyk to przewód mięśniowy biegnący w dół od gardła, pomiędzy tchawicą a tylną ścianą klatki piersiowej przez przeponę do wpustu żołądka. Długość przełyku wynosi ok. 25 cm. Pokarm stały przechodzi przez przełyk w czasie ok. 6 s., płynny ok. 1 sekundy.

Żołądek

Żołądek to worek mięśniowy wysłany od wewnątrz błoną śluzową z gruczołami produkującymi sok żołądkowy. Żołądek położony jest skośnie w lewej części jamy brzusznej (pod przeponą) skierowany swym ujściem ku prawej stronie. Wyróżniamy następujące części żołądka:
- część wpustowa – uchodzi do niej przełyk
- dno żołądka - na lewo powyżej wpustu
- część środkową - tzw. trzon
- część odźwiernikową – w pobliżu ujścia żołądka do dwunastnicy.

Rola żołądka:
- czasowe gromadzenie pokarmu
- dalsze rozdrabnianie pokarmu na miazgę pokarmową
- kontynuacja (zapoczątkowanego w jamie ustnej ) trawienia

Ściana żołądka składa się z :
- warstwy zewnętrznej - (błona surowicza) pokrywa trzewia jamy brzusznej i wyściela jej ściany od wewnątrz
- warstwy środkowej - zbudowana z mięśni gładkich
- warstwa wewnętrzna - zawiera ok. 50 mln gruczołów otwierających się do światła żołądka. Gruczoły te produkują: śluz, kwas solny, fermenty trawienne.

Śluz pokrywający śluzówkę żołądka zabezpiecza ją przed działaniem kwasu solnego oraz pepsyny i podpuszczki (fermenty trawienne).

Pokarm zgromadzony w żołądku ulega dalszym przemianom
- chemicznym - pod wpływem soku żołądkowego
- mechanicznym - skurcze mięśniówki mieszają go z sokiem żołądkowym,
tak powstała miazga pokarmowa gromadzi się w okolicy odźwiernikowej co wpływa na rozluźnienie mięśni i otwarcie odźwiernika.

Pod wpływem ruchów robaczkowych część pokarmu przedostaje się do dwunastnicy. Dzięki przedostaniu się zakwaszonej treści pokarmowej do zasadowego środowiska dwunastnicy uruchamia się bodziec do zamknięcia odźwiernika. W ten sposób treść pokarmowa przechodzi z żołądka do jelita cienkiego porcjami. W dwunastnicy miazga pokarmowa dalej jest trawiona przez sok jelitowy wytworzony przez gruczoły jelitowe i sok trzustki przy współudziale żółci - wydzielina wątroby.

Jelito cienkie

Dzieli się na dwunastnicę (pierwszy odcinek jelita cienkiego) i jelito krezkowe. Jelito cienkie ma długość około 6 metrów w tym dwunastnica około 30 cm.

W jelicie krezkowym odróżniamy jelito czcze i jelito kręte uchodzące do jelita grubego. Jelito czcze - szersze, stąd procesy wchłaniania są tu intensywniejsze. Jelito cienkie wyścielone jest od wewnątrz błoną śluzową z licznymi kosmkami jelitowymi.

Funkcje jelita cienkiego:
- dokończenie procesów trawienia
- wchłanianie odżywczych składników pokarmowych

Jelito grube

Jelito grube to końcowa część przewodu pokarmowego. Jego długość wynosi około 1,5 metra. Początkowa jego część nazwana jest jelitem ślepym lub kątnicą do niej uchodzi jelito cienkie i wyrostek robaczkowy - węższy uchyłek o długości ok. 7 cm. Dalsza część jelita grubego, powyżej kiszki ślepej z uwagi na swój okrężny przebieg nosi nazwę okrężnicy. Odróżnia się w niej: część wstępującą, część poprzeczną,, część zstępującą, część esowatą (esica) i odbytnicę.

Czynność jelita grubego polega głównie na wchłanianiu z wody z mas pokarmowych i formowaniu mas kałowych. Pod wpływem znajdujących się w jelicie bakterii nie strawione resztki ulegają gniciu, wytwarza się wówczas szereg szkodliwych substancji o nieprzyjemnej woni. Bodźcem do wydalenia uformowanego kału staje się jego przesunięcie do odbytnicy.

Otrzewna

Otrzewna cienka błona surowicza wyścielająca wewnętrzną powierzchnię ściany jamy brzusznej (otrzewna ścienna) oraz powierzchnie narządów jamy brzusznej (otrzewna trzewna). Przejście otrzewnej ściennej w otrzewną trzewną to krezka –zdwojenie otrzewnej. Narządy jamy brzusznej położone wewnątrzotrzewnowo wyścielone są przez otrzewną niemal całkowicie, narządy położone zewnątrzotrzewnowo pokryte są otrzewną tylko częściowo.

Powierzchnia otrzewnej wynosi 1,6 m2. Dzięki niewielkiej ilości płynu surowiczego wydzielanego przez otrzewną powierzchnie narządów jamy brzusznej są stale zwilżone, co redukuje tarcie. Bogato unerwiona otrzewna jest bardzo wrażliwa na ból.

Wątroba

Wątroba to największy gruczoł ustroju o wadze ok. 1,5 kg. Położona jest w prawym podżebrzu i przechodzi nieco poza środkową linię ciała. Wątroba dzieli się na dwa płaty: prawy (większy) i lewy (mniejszy). Na prawym płacie odróżnia się płat ogoniasty i płat czworoboczny. Na dolnej powierzchni wątroby w części środkowej znajduje się wnęka wątroby. Wnikają przez nią naczynia krwionośne (tętnica wątrobowa, żyła wrotna) i nerwy. Z wnęki wątroby wychodzi również przewód odprowadzający żółć. W organizmie człowieka wątroba pełni funkcję odtruwającą. Dotyczy to szkodliwych resztek przemiany materii , a także trucizn wprowadzonych do organizmu. Bardzo poważna trucizną dla wątroby jest alkohol, nawet niewielkie jego ilości upośledzają pracę wątroby. Czynność wydzielnicza wątroby przejawia się w wydzielaniu żółci (ok. 1,5 litra dziennie).

Pęcherzyk żółciowy

Pęcherzyk żółciowy to zbiornik (o pojemności 50 cm3) produkowanej przez wątrobę żółci, położony na dolnej powierzchni wątroby. Przewód żółciowy (powstały z połączenia przewodu pęcherzykowego i wątrobowego) uchodzi do dwunastnicy, odprowadzając tam żółć. Jeżeli żółć zamiast uchodzić do dwunastnicy, przedostaje się do krwi , mówimy wówczas o schorzeniu zwanym żółtaczką.

Trzustka

Trzustka położona jest zewnątrzotrzewnowo za żołądkiem na tylniej ścianie jamy brzusznej. Składa się z trzonu, głowy (otoczonej przez dwunastnicę) i ogona sięgającego do lewej nerki i śledziony. Przewód wyprowadzający trzustki, poza gruczołem rozgałęzia się na dwa, kończące się ujściem do dwunastnicy.

Czynnościowo trzustka pełni funkcję gruczołu zewnątrz i wewnątrz wydzielniczego. Trzustka wydziela do dwunastnicy ważne fermenty trawienne oraz zawiera specjalne komórki wytwarzające hormon - insulinę i regulujące przemianę węglowodanową ustroju.

Śledziona

Śledziona kształtem przypomina ziarno kawy. Położona jest w podżebrzu lewym, między przeponą a dnem żołądka. Jest narządem limfatycznym włączonym bezpośrednio do krwiobiegu, wielkości ok. 12 cm x 6 cm x 2 cm. W śledzionie ulegają zniszczeniu zużyte czerwone ciałka krwi.





Układ krwonośny


Układ krwionośny tworzy zamknięty system naczyń krwionośnych, w których dzięki pracy serca nieustannie krąży krew. Naczynia krwionośne prowadzące krew z serca to tętnice, zaś naczynia przez które krew płynie do serca nazywamy żyłami. W miarę oddalania się od serca tętnice stają się coraz cieńsze, aż stopniowo przechodzą w najdrobniejsze naczynia krwionośne, zwane naczyniami włosowatymi. W naczyniach włosowatych odbywa się wymiana materii pomiędzy krwią i tkankami. Krew tętnicza ( o niewielkiej średnicy) dopływa do naczyń włosowatych i z sieci naczyń włosowatych odpływa do małych żył. Powstałe z naczyń włosowatych drobne żyłki zbierają krew z tkanek ciała i łączą się w coraz większe żyły prowadzące krew do serca.

Serce

Serce jest workiem mięśniowym o budowie jamistej, który w układzie krwionośnym odgrywa rolę pompy tłoczącej. Serce położone jest w obrębie klatki piersiowej pomiędzy płucami w śródpiersiu środkowym. 2/3 części serca znajduje się po lewej stronie klatki piersiowej. Jego kształt przypomina tępy stożek o wadze około 300 gramów. Normalna wielkość serca dorosłego człowieka w przybliżeniu odpowiada wielkości jego zaciśniętej pięści. Serce (i początkowe odcinki wielkich naczyń) pokryte jest workiem osierdziowym. Ściana serca składa się z trzech warstw. Warstwa wewnętrzna - wsierdzie (przechodzi w błonę wewnętrzną naczyń krwionośnych), warstwa środkowa - właściwy mięsień sercowy, od zewnątrz zaś serce spowite jest błoną surowiczą, która składa się z dwóch listków:
- listek trzewny tzw. nasierdzie, pokrywa bezpośrednio mięsień sercowy
- listek ścienny tzw. osierdzie, zamykające jamę osierdzia

Powstała pomiędzy listkami osierdzia szczelinowata przestrzeń - jama osierdzia, wypełniona jest niewielką ilością płynu surowiczego, który podczas pracy serca zapobiega wzajemnemu tarciu obu listków.

Jama serca składa się z przedsionka prawego i lewego oraz prawej i lewej komory. Od komór serca odchodzą naczynia tętnicze, zaś do przedsionków dochodzą żyły. Pomiędzy przedsionkami a komorami oraz komorami a tętnicami znajdują się zastawki. Zastawki przepuszczają krew w jednym kierunku, uniemożliwiając jej powrót do miejsca skąd siłą skurczu została wypchnięta. Rytmiczna praca serca przebiega w kolejności: 1-skurcz przedsionków, 2-skurcz komór, 3- faza spoczynku. Pod wpływem skurczów komór krew zostaje wepchnięta do naczyń tętniczych.

Tętnice

Aorta - tętnica główna, poprzez liczne odgałęzienia zaopatruje cały ustrój w bogatą w tlen krew. Aorta ma kształt laski. Biegnie ona z lewej komory serca ku górze (część wstępująca), następnie zagina się (łuk aorty) i schodzi w dół (część zstępująca). Aorta zstępująca w przebiegu przez klatkę piersiową nosi nazwę aorty piersiowej, zaś w przebiegu przez jamę brzuszną -aorty brzusznej.

Od łuku aorty odchodzą trzy tętnice:
- tętnica bezimienna (dzieli się na tętnicę: podobojczykową prawą i szyjną wspólną prawą )
- tętnica szyjna wspólna lewa
- tętnica podobojczykowa lewa

Tętnica szyjna wspólna dzieli się na tętnicę szyjną zewnętrzną i wewnętrzną (doprowadza krew do mózgowia i oka).

Tętnica podobojczykowa - jej przedłużeniem jest tętnica ramienna, ta z kolei w okolicy łokcia dzieli się na tętnicą promieniową ( tu zazwyczaj badamy puls) i na tętnicę łokciową.
Od aorty piersiowej odchodzą tętnice międzyżebrowe.

Zaopatrująca (poprzez swoje rozgałęzienia) w krew narządy jamy brzusznej aorta brzuszna, dzieli się ostatecznie na tętnice biodrową prawą i lewą. Natomiast każda z nich rozgałęzia się na tętnice biodrową wewnętrzną (zaopatruje w krew narządy miednicy) i zewnętrzną( przechodzi w tętnicę udową, a w okolicy podkolanowej w tętnicę piszczelową).

Żyły

Żyła główna górna - zbiera krew z górnej części ciała. Uchodzą do niej dwie żyły bezimienne powstające z żyły szyjnej wewnętrznej i żyły podobojczykowej.

Żyła główna dolna (największa żyła ustroju)- jej rola polega na odprowadzaniu krwi z dolnej części ciała do serca (prawego przedsionka).







Układ moczowy

W skład układu moczowego wchodzi para nerek i narządy odprowadzające mocz, tj. miedniczki nerkowe, moczowód, pęcherz i cewka moczowa.

Nerki

Nerki to gruczoły wewnątrzwydzielnicze, z ich wydaliną (moczem) usuwane są z organizmu odpadki i trujące resztki przemiany materii. Nerki położone są w tylnej części jamy brzusznej, pozaotrzewnowo, wzdłuż trzech górnych kręgów lędźwiowych. Mają one charakterystyczny kształt zbliżony do ziarna fasoli. Przeciętne ich wymiary wynoszą 12cm x 6cm x 3cm, a przeciętna waga nerki wynosi ok. 130 g.

Nerka otoczona jest dwiema osłonkami wewnętrzną - torebka włóknista i zewnętrzną - torebka tłuszczowa (utworzonej z tkanki tłuszczowej), która odgrywa rolę amortyzatora wstrząsów.

W miąższu nerki wyróżnia się dwie warstwy:
a) wewnętrzna (jaśniejsza) - część rdzenna, utworzona z kilkunastu piramid nerkowych,
b) zewnętrzną (ciemniejsza) - kora nerki, wnikająca pomiędzy piramidy wypustkami zwanymi słupkami nerkowymi.

Zasadniczym elementem budowy miąższu nerki są nefrony (ok. 1,5 mln) - pojedynczy nefron składa się z ciałka nerkowego i kanalika. Rozpoczynają się one kłębkiem naczyń włosowatych - kłębek Malpighiego, otoczonym torebką Bowmana. Od torebki Bowmana, gdzie zbiera się mocz pierwotny, prowadzi kanalik dochodzący wraz z innymi kanalikami do cewek zbiorczych, które to przechodzą w przewody brodawkowe i uchodzą do dużej jamy - miedniczki nerkowej (w zatoce nerkowej).

W czasie krążenia po kanalikach nerkowych znaczna część płynu i potrzebne organizmowi substancje zostają wchłonięte do krwi. Stąd mocz opuszczający nerkę zawiera tylko substancje odpadkowe i szkodliwe - mocz ostateczny.

Główna rola nerek polega więc na usuwaniu z organizmu szkodliwych substancji odpadkowych, pochodzących głównie z procesów przemiany materii. Nerki pełnią też rolę regulatora zawartości soli mineralnych oraz normują stopień nawodnienia tkanek ciała.

Moczowody

Moczowody są to przewody odprowadzające mocz ostateczny z miedniczek nerkowych w dół do pęcherza moczowego. Średnica moczowodu wynosi 3-9mm, a długość około 30 cm.

Pęcherz moczowy

Pęcherz moczowy jest zbiornikiem moczu utworzonym z mięśni gładkich. Uchodzą do niego oba moczowody, a odchodzi cewka moczowa. Położony w jamie brzusznej poza spojeniem łonowym (u mężczyzn). U kobiet pęcherz moczowy przylega do przedniej ściany pochwy i szyjki macicy. To narząd bardzo rozciągliwy, jego pojemność normalnie wynosi 350 - 700cm3 (krańcowo nawet do 3 litrów).

Cewka moczowa

Cewka moczowa jest to przewód odprowadzający mocz z pęcherza moczowego. Długość cewki męskiej wynosi około 18 cm i kończy się ujściem zewnętrznym na szczycie prącia. Cewka kobieca ma około 3cm długości i uchodzi do przedsionka pochwy powyżej jej ujścia. W miejscu przejścia ścian pęcherza w cewkę moczową jej światło zamykają dwa mięśnie - zwieracze cewki moczowej. Zwieracz wewnętrzny, wchodzi w skład ściany pęcherza moczowego, zbudowany z mięśni gładkich nie zależy od woli człowieka. Zwieracz zewnętrzny, niedaleko ujścia cewki moczowej utworzony jest z mięśni poprzecznie prążkowanych, zależnych od woli. Oba zwieracze szczelnie zaciskają światło cewki moczowej, stale są w stanie skurczu - z wyjątkiem okresów oddawania moczu.

Sygnałem do oddania moczu jest uczucie parcia na mocz, powodowane wypełnieniem pęcherza przy koło 300 ml zebranego płynu w pęcherzu. Oddawanie moczu jest w zasadzie aktem odruchowym. Jednak w warunkach normalnych mechanizm ten jest sterowany i kontrolowany przez czynność kory mózgowej.






Układ płciowy



Układ płciowy męski

Układ rozrodczy męski składa się z narządów rozrodczych wewnętrznych tj.
- jądra
- najądrza
- nasieniowody
- pęcherzyki nasienne,
- przewody wytryskowe,
- gruczoł krokowy,
- gruczoły opuszkowo-cewkowe
oraz z narządów rozrodczych zewnętrznych:
- prącie
- moszna

Jądra

Jądra to parzyste męskie gruczoły płciowe. Zawiązują się w okresie rozwoju płodowego w jamie ciała, a w toku dalszego rozwoju płodowego (7/9 m-c) opuszczają się w dół przez kanał pachwinowy do worka skórnego - moszny. Każde jądro otoczone jest łącznotkankową błoną białawą, która przy tylnym brzegu tworzy zgrubienie - śródjądrze. Jądro składa się z promieniście ułożonych zrazików wypełnionych cienkimi i poskręcanymi kanalikami nasiennymi, wytwarzającymi plemniki. Jeszcze w jądrze kanaliki łączą się w gęstą sieć od której odchodzi około 20 przewodzików. Przewodziki te na górnym biegunie jądra ulegają skręceniu i tworzą tzw. najądrze. W najądrzu przewodziki odprowadzające uchodzą początkowo do przewodu najądrza, a ten przechodzi w nasieniowód.

Najądrza

Najądrza są miejscem gromadzenia się dojrzałych plemników. Najądrze stanowi dalszy ciąg przewodzików wyprowadzających nasienie z jądra i przechodzi następnie w nasieniowód.

Nasieniowody

Nasieniowody to przewody o silnie umięśnionych ściankach ok.3mm, i długości około 50 cm.

W przebiegu przez mosznę i kanał pachwinowy, nasieniowód przechodzi do miednicy małej, podąża kolejno ku tylnej ścianie pęcherza moczowego i po połączeniu z ujściem pęcherzyka nasiennego tworzy wspólny przewód wytryskowy. Przewód ten przebija środkową część gruczołu krokowego i uchodzi do cewki moczowej.

Podczas wytrysku nasienia plemniki zostają wyrzucone przez przewód najądrza do nasieniowodu, a następnie do cewki moczowej. Wytrysk wyrzuca plemniki ale i wraz z nimi wydzielinę gruczołów dróg odprowadzających - niezbędna dla życia plemników. wydzielina ta wraz z plemnikami tworzy spermę. Zasadowy odczyn wydzieliny dróg odprowadzających nasienie ma istotne znaczenie w procesie zapłodnienia, gdyż neutralizuje on wydzielinę kobiecych dróg rodnych. Szybkość poruszania się plemników w drogach rodnych wynosi około 20 cm na godzinę. Uwolnione plemniki podążają do macicy, a następnie kierują się w stronę jajowodów. W jajowodzie najczęściej plemniki spotykają wydalone przez jajnik jajo i tu dochodzi do zapłodnienia. Zapłodnienia komórki jajowej dokonuje tylko jeden plemnik. Wkrótce potem zapłodniona już komórka otacza się specjalną błonką co sprawia, że staje się niedostępna dla pozostałych plemników.

Pęcherzyki nasienne

Pęcherzyki nasienne położone są w tylnej części pęcherza moczowego ich przewody wyprowadzające uchodzą do przewodów wytryskowych. Wydzielina pęcherzyków nasiennych stanowiąca część płynu nasiennego, to gęsty płyn, którego składniki pobudzają ruchy plemników.

Gruczoł krokowy (stercz)

Gruczoł krokowy (stercz) jest pojedynczym gruczołem o kształcie i wielkości zbliżonej do kasztana. Swą podstawą (zwróconą ku górze) dotyka dna pęcherza moczowego. Mętna i biaława wydzielina sterczu (zawiera m.in. białko sperminę) nadaje nasieniu charakterystyczny zapach.
Gruczoły opuszkowo - cewkowe

Gruczoły opuszkowo - cewkowe o wielkości ziaren grochu fasoli, zabezpieczają plemniki przed kwaśnym środowiskiem cewki moczowej i pochwy, poprzez produkcję wydzieliny o charakterze zasadowym. Wydzielina ta dołącza podczas ejakulacji do wydzieliny pęcherzyków nasiennych i gruczołu krokowego , tworząc tzw. osocze nasienia.

Prącie

Prącie to narząd kopulacyjny, zbudowany z dwóch ciał jamistych i ciała gąbczastego - w nim przebiega cewka moczowa. Ciała jamiste stanowią układ zatok, do których podczas podniecenia napływać może krew tętnicza. W tym czasie odpływ krwi z ciał jamistych jest utrudniony, i powoduje to uniesienie prącia - wzwód, a w konsekwencji umożliwia kopulację.


Układ płciowy żeński

Układ płciowy żeński tworzą narządy płciowe wewnętrzne, do których zalicza się:
- jajniki
- jajowody
- macica
- pochwa
oraz narządy rozrodcze zewnętrzne:
- wargi sromowe większe i mniejsze
- łechtaczka
- gruczoły przedsionkowe.

Jajniki

Jajniki to narządy o wielkości 3 cm x 2 cm x 1 cm, i średniej wadze około 3 gramów, spełniają funkcję żeńskich gruczołów rozrodczych. Jajniki zawieszone są na więzadłach w dolnej części jamy brzusznej, w tzw. miednicy małej i przylegają do jej bocznych ścian. Górne bieguny jajników objęte są przez jajowody. W przekroju przez jajnik obserwujemy strukturę złożoną z dwóch warstw:
- warstwa wewnętrzna czyli rdzenna, utworzona jest z tkanki łącznej i z licznych naczyń,
- warstwa zewnętrzna czyli korowa utworzona jest z tkanki łącznej oraz rozrzuconych w niej licznych pęcherzyków.

Liczba pęcherzyków w obu jajnikach wynosi 400 do 500 tys.

Od momentu osiągnięcia przez kobietę dojrzałości płciowej (12 - 16r.ż), aż do momentu wygaśnięcia jej funkcji rozrodczych (ok. 45 - 50 r.ż.), przeciętnie co 28 dni dojrzewa w jajniku tzw. pęcherzyk Graafa (dojrzały ma średnicę ok. 1cm), uwalniając komórkę jajową (ok. 0,2 mm średnicy). Jajo dostaje się do jajowodu, a w miejscu pękniętego pęcherzyka tworzy się ciałko żółte (gruczoł dokrewny), którego wydzielina jest konieczna do umożliwienia wszczepienia się zapłodnionego jaja w śluzówkę macicy.

Jajowody

Jajowody to parzyste przewody o długości ok. 12 cm, przez które jajo dostaje się do macicy. Wolny koniec jajowodu rozpoczyna się ujściem brzusznym jajowodu w kształcie lejka i obejmuje część jednego z jajników. Drugi koniec uchodzi do macicy. Budowa taka sprzyja wychwytywaniu komórki jajowej, a ruch rzęsek nabłonka wyściełającego jajowód, kieruje oocyt do jego światła.

Macica

Macica to nieparzysty narząd, w którym rozwija się zarodek. Swoim kształtem przypomina spłaszczoną gruszkę. Macica składa się głównie z grubej warstwy mięśniowej, zbudowanej z włókien gładkich. W budowie macicy wyróżnia się trzon i szyjkę, w której można wyróżnić jeszcze część pochwową szyjki. Przewód szyjki macicy przedłuża się w jamę macicy, pokrytą od wewnątrz błoną śluzową. Błona śluzowa złuszcza się i odnawia w czasie comiesięcznych cykli kobiety. Typowym położeniem macicy jest jej nachylenie i zgięcie ku przodowi. Jednak macica jest narządem ruchomym i różne może być jej położenie w miednicy. Otrzewna pokrywająca trzon macicy wytwarza ku bokom fałd zwany więzadłem szerokim. Więzadło szerokie umocowuje macicę, a dalej utrzymują ją parzyste więzadła obłe macicy oraz więzadła krzyżowo-maciczne.

Pochwa

Pochwa jest mięśniowo błoniastym przewodem łączącym macicę z zewnętrznymi narządami płciowymi. Górny odcinek pochwy obejmuje szyjkę macicy (część pochwowa), która częściowo wnika do pochwy. Pochwa spełnia funkcję kanału przez który dostaje się sperma oraz kanału rodnego, przez który dziecko wydostaje się na zewnątrz. Dzięki zawartości komórek mięśni gładkich oraz tkanki sprężystej jest narządem rozciągliwym (wyraźnie uwidacznia się to podczas porodu).

Srom

Ponad spojeniem łonowym powstaje wypukłość zwana wzgórkiem łonowym. Ku dołowi wzgórek łonowy przechodzi w wargi sromowe większe. Pomiędzy wargami sromowymi większymi znajdują się wargi sromowe mniejsze pokryte błoną śluzową. Otaczają one i ograniczają przedsionek pochwy. Wejście do pochwy zasłonięte jest częściowo błoną dziewiczą, utworzoną przez zdwojenie błony śluzowej.

Łechtaczka

Łechtaczka położona w górnym kącie szpary sromowej, rozwojowo stanowi odpowiednik prącia. Zawiera ona dwa ciała jamiste, które podobnie jak prącie, mogą wypełniać się krwią pod wpływem podniecenia płciowego.