Treść zadania

Najlepsze rozwiązanie

• 

  0 0

  patka707 22.4.2010 (16:56)

  Najtrudniejszy szkopuł każdej "Zemsty" - napisał swego czasu o Papkinie Boy, a opinia ta pozostaje w mocy do dziś. Żadna chyba z postaci arcykomedii Fredry nie skupia w sobie w takim stopniu wirtuozowskiego połączenia różnorakich materii i porządków, decydującego o wyjątkowości tej sztuki.
  
  Już próba wskazania literackich tradycji, z których wyrasta postać Cześnikowego "człowieka do specjalnych poruczeń", odsłania prawdziwe bogactwo różnorodnych typów. W komentarzach do komedii najczęściej pisano o żołnierzu samochwale, wskazując na tradycję Plautowską, na Capitano z komedii dell'arte i na Szekspirowskiego Falstaffa. Wspominano też o polskim fircyku, przywołując bohatera komedii Zabłockiego i Szarmanckiego z "Powrotu posła" Niemcewicza. Ale to przecież nie koniec. W Papkinie ożywa też tradycja komediowych pieczeniarzy, niezdarnych zalotników i niezgrabnych intrygantów, nieświadomie parodiujących rzekome serio działań postaci pierwszoplanowych. Wreszcie jest on też po trosze błaznem. Jakby tego wszystkiego było mało, w roli tej znajduje się również fragment serio - napisany prozą (w odróżnieniu od ośmiozgłoskowca królującego w całej komedii) testament Papkina, który Dobrochna Ratajczakowa słusznie porównała z gestem zdjęcia maski. Rozpięty między klownadą arietki o kocie a swym tragikomicznym umieraniem jawi się totumfacki Raptusiewicza jako wielka zagadka, prawdziwy szkopuł.
  
  Co gorsza, wiemy o nim doprawdy niewiele. Skąd się wziął? Jakie to "wiadome dawne sprawki" dają Cześnikowi władzę nad nim? Czy jego ubóstwo jest zawinione, czy też stanowi stan przyrodzony? Skąd u niego te dziwne ruchomości, które zapisuje Klarze - owa angielska gitara i rzadka kolekcja motyli? A rycerskie tradycje, Artemiza? A brzmiące z rosyjska nazwisko, które czujny carski cenzor kazał przed premierą warszawską zmienić na Papkę, choć imię Józef zdecydowanie osłabia "rosyjski trop"? Wszystko to wydaje się należeć bardziej do różnorodnych tradycji literackich niż do porządku prawdopodobieństwa, sprawiając, że wielu komentatorom totumfacki Raptusiewicza wydawał się w podzielonym zamku zjawiskiem egzotycznym.
  
  A przecież postać ta tkwi także mocno we wcale niekomediowej rzeczywistości. Pozbawiony środków do życia, skazany na zależność od swoich mocodawców jest z jednej strony megalomańsko przekonany o swych plusach (często zapominamy, że ma takowe, a przecież gdyby ich brakło, Cześnik nie miałby powodu, by korzystać z jego usług), z drugiej leczy swoimi fantazjami kompleks niższości. "Buduje sobie świat fikcji - i w tym świecie żyje na podobieństwo dzieci, zwłaszcza wątłych, nie mogących innym dorównać, i uciekających w sferę jakiejś baśni o własnej osobie" (Juliusz Kleiner).
  
  Całe to bogactwo cieszyć może interpretatorów, którym zapewnia pasjonujący temat do analiz, ale z pewnością stanowi poważny kłopot dla aktorów. Niejeden z nich, zwiedziony względną łatwością i oczywistą atrakcyjnością farsowych "numerów", dawał się wciągnąć w wędrówkę od skeczu do skeczu, "a egzagerując mową i ruchem myśli autora, śmiesznego lecz rzeczywistego przecież człowieka zmieniał w jasełkową karykaturę, a zamiast zwiększyć niszczył całe wrażenie ("Czas" 1854). Uciekając przed tym niebezpieczeństwem nietrudno popaść w drugie i nadmiernie dramatyzując pozbawić postać jej - koniec końców - komediowego charakteru, powołać do życia Papkina ponurego i żałosnego, takiego jak nieszczęsna ofiara feudalnych stosunków, która pojawiła się na scenie krakowskiego Teatru im. Słowackiego w roku 1952 (reż. H. Szletyński, w roli Papkina - Hugo Krzyski).
  
  W długiej historii scenicznej tej roli więcej jest wykonawców oskarżanych o błazenadę i stosowanie chwytów niegodnych wartości "Zemsty" niż tych, którzy nie zacierając barw ciemniejszych tworzyli pełny wizerunek komediowego bohatera. O tych pierwszych może lepiej nie wspominać, wśród tych drugich znajdziemy w wieku XIX aktorów bardzo wybitnych - zarówno komików (np. Gustaw Fiszer, Mieczysław Frenkiel), jak i aktorów dramatycznych (Feliks Benda, Władysław Szymanowski, Jerzy Leszczyński). W wieku XX sposób interpretowania Papkina uległ swoistemu rozdwojeniu. Z jednej strony bawili publiczność znakomici aktorzy komediowi (m.in. Mariusz Maszyński, Wiesław Gołas, Wojciech Pokora), którzy stosując z umiarem efekty farsowe (mocno przy tym stylizowane), traktowali postać z serdecznym humorem. Z drugiej sięgali po nią aktorzy przekraczający dawne podziały między lekką komedią a dramatem, dążący do wydobycia spod wesołej maski psychologicznych motywacji w duchu tych, o których pisał Kleiner. Tak prawdopodobnie grał Papkina Solski w nie najlepiej przyjętej przez tradycjonalistów kreacji z 1923 roku. Tak grał Jacek Woszczerowicz sięgający po farsowy styl, ale wyraźnie sygnalizujący krzywdę, jaka stała się udziałem jego bohatera. Tak grał wreszcie Wojciech Pszoniak - świadom swych słabości i rozpaczliwie a bezskutecznie starający się dostosować do wymagań innych.
  
  Dwutorowość współczesnych interpretacji Papkina szczególnie wyraziście ukazała znakomita od strony aktorskiej inscenizacja Andrzeja Wajdy w Starym Teatrze (1986). Przyjęto tam zasadę podwójnej obsady głównych ról i ich dublowania w czasie kolejnych spektakli, co miało pozwolić publiczności na zachwycanie się odmiennością równie znakomitych interpretacji. Zasada ta najlepiej sprawdziła się w stosunku do Podstoliny (Anna Dymna i Teresa Budzisz-Krzyżanowska) i Papkina, którego grali na zmianę Jerzy Stuhr i Jerzy Radziwiłowicz. Pierwszy nawiązywał do tradycji farsowo-komediowej. Wykorzystując bogaty repertuar min, minek, grymasów, zmian intonacji i tonu, dworując sobie z własnej fizyczności, stworzył przekomiczną postać nieco podtatusiałego fircyka i samochwała, który nie zdaje sobie sprawy z własnej śmieszności. Całkiem inaczej Radziwiłowicz - wyraźnie sygnalizujący status postaci, jej świadomość własnej zależności, nie wahający się przed tonami prawdziwie dramatycznymi w scenie czytania testamentu. Śmiech, który wobec Papkina-Stuhra nie milkł ani na chwilę, przy Radziwiłowiczu pojawiał się bardziej dyskretnie, by chwilami zupełnie zamilknąć.
  
  Czy te dwa sposoby gry można połączyć? Czy Papkin może być jednocześnie farsowo śmieszny i przejmujący? Czy to w ogóle możliwe, by oglądając tego podstarzałego fircyka, który na czas nie spotkał swej Podstoliny (tej z Zabłockiego, nie z Fredry), jednocześnie śmiać się z niego i współczuć?

  Dodawanie komentarzy zablokowane - Zgłoś nadużycie